Skáldskaparmál - 01.01.1992, Blaðsíða 194

192
Úlfar Bragason
Einar fyrir að taka ekki nóg tillit til fjárhagsástands hér á landi á 13. öld og
áhrifa þess á þjóðlíf og menningarlíf (Arnór Sigurjónsson 1941). En Jesse
Byock hefur fundið að þjóðernislegri söguskoðun Einars og lagt á það
áherslu að Islendingar á miðöldum hafi efalaust litið á konungsstjórn á
Islandi sem eðlilega þróun en ekki brot á stjórnarfarslegri hefð (Byock
1986a). Þá hefur Régis Boyer leitt rök að því að hin svokallaða „heiðna leif“
í samtíðarsögum sé tilbúningur höfundanna, jafnvel eftir erlendum fyrir-
myndum (Boyer 1973). Samt sem áður hefur hann dregið ályktanir um
íslendinga á miðöldum af sögunum. Svipað og Einar Ól. Sveinsson heldur
Boyer fram virðingu þeirra fyrir einstaklingseðli og raunsæisviðhorfum
þeirra til lífsins (Boyer 1967).
Carol J. Clover hefur bent á að engin trygging sé fyrir sannfræði
veraldlegra samtíðarsagna þótt þær segi frá nærliðnum atburðum. Unnt sé að
færa rök fyrir því að vegna pólitísks og félagslegs þrýstings á Sturlungaöld
hafi rangfærslur verið óhjákvæmilegar. Þá hefur hún lagt áherslu á að
samtíðarsögur séu skáldlegri í framsetningu en hinar þurru króníkur sem
settar voru saman á sama tíma annars staðar í álfunni (Clover 1985: 255).
Raunar taldi Jón Jóhannesson að smásmygli í frásögn Þorgils sögu og Hafliða
hefði blekkt þá fræðimenn sem hafa talið söguna ritaða skömmu eftir að hún
gerist Qón Jóhannesson 1946: xxiii). Enda ætti öllum að vera það ljóst að
veruleikablær á sögu er engin trygging fyrir því að hún segi frá staðreyndum.
Jón nefndi einnig að margir hefðu misskilið hinn hlutlæga frásagnarhátt í
Sturlungu og því álitið sögurnar í safninu óhlutdrægar Qón Jóhannesson
1946: xiii). Sjálfur reyndi hann þó ekki að gera grein fyrir þeim reglum sem
sögurnar lúta um efnisval, formgerð, frásagnarhátt og byggingu.
Því verður varla mótmælt að veraldlegar samtíðarsögur voru sagnfræði í
augum höfundanna og samtíðarmanna þeirra. Nægir að taka Sturlungu-
formálann til vitnis um það. Eins og Sverre Bagge hefur bent á var sagnfræði
ein helsta bókmenntategundin á íslandi og í Noregi á 12. og 13. öld og
meginviðfangsefni menntamanna. Telur hann að söguritunin hafi þróað
hugsun þeirra (Bagge 1986: 56-57). John M. Simpson hefur einnig haldið því
fram að stjórnmálaafskipti Sturlu Þórðarsonar einkennist af ritstörfum hans
og hlutlægni fornsagna (Simpson 1976). Það er því nauðsynlegt bæði til að
ákvarða heimildagildi samtíðarsagna og áhrif sagnahefðarinnar í samfélaginu
að taka tillit til frásagnarlistar þeirra.
En satt að segja hafa fæstir þeirra fræðimanna sem notað hafa veraldlegar
samtíðarsögur sem sagnfræðiheimildir gert nokkra tilraun til að átta sig á
frásagnarlist sagnanna og áhrifum hennar á efni þeirra, hvað þá áhrifum
hennar í samfélaginu, heldur endursagt Sturlungu, oft gagnrýnislaust. Skiptir
engu hvort þeir ætla sér að segja frá mönnum og málefnum á 12. og 13. öld
eða gera grein fyrir þjóðfélagsháttum og hugmyndaheimi þeirra tíðar manna.
Margir hafa ekki einu sinni gert greinarmun á frásögn úr hlutveruleikanum
og þeim atburðum og einstaklingum sem færðir eru til sögu. En eins og