Skáldskaparmál - 01.01.1997, Síða 36

34
Sverre Bagge
her sem ræðst á Niðarós og drepur Skúla. Andstætt Ólafi helga fær Skúli enga
himneska uppbót fyrir jarðneskan ósigur sinn. Og þó að Ólafur megi líka þola
þá svívirðing að vera svikinn af eigin fólki, hefur hann samt sem áður til loka
fjölda tryggra stuðningsmanna sem eru viljugir til að berjast fyrir hann gegn
andstæðingum sem njóta mikilla yfirburða.
Sálfræði og forysta
Megináhrifin af þeim fjórum ævisögum sem fjallað hefur verið um hér að framan
eru dálítið tvíbent. Persónurnar fjórar hafa vissar almennar lyndiseinkunnir, sem
gegna að hluta til miklu hlutverki fyrir hegðun þeirra við raunverulegar aðstæður
og þar með fyrir velgengni þeirra eða fall. Hins vegar eru þessi einkenni ekki mjög
sérkennandi fyrir persónurnar. Ólafur og Haraldur hafa stolt og drottnunargirni
sem sameiginleg einkenni, en hjá Haraldi fer þetta saman við sveigjanleika sem
gerir það að verkum að honum tekst það sem Ólafi mistekst. Sverrir birtist sem
óvenju gáfaður og sem hið fullkomna dæmi um manngerð stjórnmálamannsins.
Skúli virðist flóknari og býr yfir bæði tillitslausum styrk og hugleysi og dáðleysi,
en kringumstæðurnar hrökkva langt til að skýra hvort tveggja. I heild sverja
persónurnar sig meira í ætt við manngerðir en eiginlega einstaklinga. Akveðins
ósamræmis gætir einnig í mannlýsingunum, eins og þegar Sverri er í upphafi sögu
sinnar eignað bráðlyndi til marks um konunglegt eðli hans, en annars er hann
rólegur, yfirvegaður og hefur afar mikla sjálfsstjórn. Lýsing Sverris er reyndar
einstaklingsbundnust og blæbrigðaríkust af þessum fjórum og í konungasögun-
um í heild. Hún er miklu ríkari og meira lifandi í frásögninni en í mannlýsingum.
En einnig hér vantar mikilvæga þætti sem okkur sýnist að ættu heima í ævisögu-
legri lýsingu, fyrst og fremst greiningu eða framsetningu á sambandi persónunnar
og hinna afar breytilegu aðstæðna á ferli hans. Líf Sverris leysist einnig upp í fjölda
einstakra kafla, þar sem aðalsöguhetjan kemur fram sem einstaklingur í meira
mæli en flestar aðrar sögupersónur.
Fara verður varlega við að draga afdráttarlausar ályktanir af þessari rannsókn
um „manngerð fornsagnanna“ eða „hinn norræna einstakling“ almennt. Sögurnar
eru frásagnarheimildir, og stríð og stjórnmálabarátta verður að skoðast út frá því.
Söguhöfundarnir hafa í þessu samhengi ekki áhuga á innra lífi persónanna, sem
útilokar ekki að þeir hefðu getað haft hann í öðru samhengi - um það vitum við
einfaldlega ekki neitt.
Meginatriði fyrir skilning söguhöfundanna á persónuleikanum er hugtak
þeirra um stjórnmálaforystu. Forysta í sögunum er umfram allt fólgin í því að
vinna sér stuðning og halda honum. Það kemur afar skýrt fram í Sverris sögu en
er einnig leiðarstef í öðrum sögum. Mannlýsingarnar eru fyrst og fremst samsettar
úr ýmsum tegundum leiðtogahæfileika, og þetta er líka afgerandi fyrir frásögnina.
Mikilvægasta sálfræðilega innsýn söguhöfundanna er tengd raunverulegum að-
stæðum. Hvaða eðlisþætti þarf til að yfirvinna (með klókindum) eða sigra
andstæðinga? Hvað á að segja til þess að koma sigurstranglega út úr keppnishlöðn-