Skáldskaparmál - 01.01.1997, Side 72

70
Jón Karl Helgason
Höfuð Vafþrúðnis
I grein sinni „Skírnismál och den fornislandska áktenskapsnormen“ beitir Lars
Lönnroth aðferðum frásagnarfræðinnar við greiningu á norrænum goðsögum.
Hann bendir á að margar þeirra fjalli um ferð goðmagnanna í annan heim — „resan
till det andra landet“2 — og lúti þær frásagnir jafnan sama lögmáli. Að fordæmi
rússneska fræðimannsins Vladimírs I. Propp flokkar Lönnroth persónur og gripi
með hliðsjón af hlutverkum, en þau eru að hans mati sex í þessum frásögnum:
1. Hetja
2. Andstæðingur
3. Gripur / viðfang
4. Kynngimögnuð aðstoð
4. Vörður
5.Sendandi
Frásögninni deilir Lönnroth síðan upp í fimm frásagnarliði:
1. Sendandi eða hetja uppgötvar að gripur, sem goð þurfa á að halda, er týndur.
2. Sendandinn sendir hetjuna af stað til annars heims með hina kynngimögn-
uðu aðstoð.
3. Hetjan ferðast að landamærum heimanna tveggja, hittir vörð og sigrar hann,
annaðhvort í einvígi eða með því að standast einhvers konar þekkingarpróf.
4. Hetjan hittir andstæðing og sigrar hann eftir langa viðureign.
5. Gripurinn er fluttur heim aftur.
Umfjöllun Lönnroths nær til Skírnismála, Þrymskviðu, Baldurs drauma, Hervar-
arljóða og þeirrar heildstæðu sögu sem rakin er í Grógaldri og Fjölsvinnsmálum,
en Lönnroth vekur athygli á að sömu aðferð megi beita við greiningu á fleiri
norrænum goðsögum.
Enda þótt rammafrásögn Vafþrúðnismála sé einföld og persónur fáar, fellur
hún einkar vel að uppskrift Lönnroths. Fyrstu fjögur erindin eru helguð samtali
Óðins og Friggjar í Goðheimum, en meginhluti kvæðisins, fimmtíu erindi,
orðaskiptum Óðins og Vafþrúðnis í Jötunheimum. Á milli þessara tveggja kafla
er eina erindið sem ekki er ort fyrir munn einhverrar persónunnar en þar er einmitt
lýst ferð Óðins í annan heim - „resan till det andra landet“: „Fór þá Óðinn, / að
freista orðspeki / þess ins alsvinna jötuns“ (er. 5).3
Svo vikið sé að athafnasviðunum er Óðinn ljóslega í sporum hetjunnar,
Vafþrúðnir er andstæðingur hans og hinn eftirsóknarverði „gripur“ sem Óðinn
2 Festskrift til Ole Widding. Opuscula, 2 (Bibliotheca Arnamagrurana, 25), Kaupmannahöfn,
1961-1977, s. 154.
3 Allar tilvitnanir í Vafþrúðnismál eru úr útgáfu Ólafs Briern: Eddukvœði (íslenzk úrvalsrit, 5),
Reykjavík, 1969, s. 134—47.