Peningamál - 01.08.2001, Síða 11

10 PENINGAMÁL 2001/3
að koma í veg fyrir lækkun á gengi krónunnar. Verði
fjármögnun viðskiptahallans tregari getur það grafið
undan gengi gjaldmiðils áður en innlend eftirspurn
aðlagast nægilega. Þrýstingur á gengi gjaldmiðla er
því oft hvað mestur þegar byrjar að draga úr við-
skiptahalla, eins og ótvírætt virðist vera að gerast hér
á landi um þessar mundir. Í greinargerð bankans til
ríkisstjórnarinnar er nánar fjallað um ástæður lækk-
unar gengis krónunnar að undanförnu.
Á síðasta ári nam viðskiptahallinn 68,2 ma.kr. og
útstreymi vegna nettó beinnar erlendrar fjárfestingar
og nettó verðbréfafjárfestingar samtals 64,5 ma.kr.
Til að fjármagna summuna af þessu, sem á myndinni
hér að ofan er nefnd „grunnjöfnuður“, þurfti gjald-
eyrisinnstreymi í formi erlendrar lántöku að fjárhæð
133,4 ma.kr., eða 11,1 ma.kr. á mánuði, til að koma í
veg fyrir þrýsting á gengi krónunnar. Ýmislegt bend-
ir til þess að dregið hafi úr erlendri lánsfjáröflun á
undanförnu ári, aðallega vegna minni vilja innlendra
aðila til slíkrar lántöku, þar sem þeir voru ekki jafn-
bjartsýnir og áður og meðvitaðri um gengisáhættu.
Aukin varfærni er af hinu góða og nauðsynlegur þátt-
ur í að færa vöxt útlána niður á stig sem er nær því að
vera eðlilegur langtímavöxtur, en hliðarverkanir
slíkrar aðlögunar geta verið erfiðar.
Verulega dró úr undirliggjandi viðskiptahalla og
útstreymi vegna verðbréfafjárfestingar á fyrsta
fjórðungi ársins
Viðskiptahallinn á fyrsta fjórðungi ársins nam 15,6
ma.kr. og var rúmum 3 ma.kr. meiri en fyrir ári. Veru-
lega dró þó úr viðskiptahallanum að skipa- og flug-
vélaviðskiptum frátöldum. Af 10 ma.kr. halla án
skipa og flugvéla stöfuðu 8,6 ma.kr. af halla á jöfnuði
þáttatekna, sem tvöfaldast frá fyrra ári. Þjónustu-
jöfnuður var í jafnvægi, en á honum var 2,4 ma.kr.
halli á sama tíma í fyrra.
Miðað við undanfarið ár dró verulega úr lánsfjár-
þörfinni til að fjármagna viðskiptahallann, sem nam
fimmtungi landsframleiðslunnar allt árið í fyrra, eins
og komið hefur fram. Samanlögð lánsfjárþörf til að
fjármagna viðskiptahallann, nettó beina erlenda fjár-
festingu og kaup á erlendum verðbréfum nam 24
ma.kr. á fyrstu þremur mánuðum ársins, samanborið
við 30,8 ma.kr. á sama tíma fyrir ári. Munar þar mest
um að útstreymi vegna kaupa á erlendum verðbréfum
var 13,8 ma. kr. minna en á fyrsta ársfjórðungi í
fyrra, eða 5,9 ma.kr. Lánsfjárinnstreymi sem gögn
liggja fyrir um á ársfjórðungnum var samt sem áður
lægra hlutfall af þessari lánsfjárþörf en í fyrra, eða
77% samanborið við 87% í fyrra. Þessi niðurstaða
endurspeglast í fremur stórum skekkjulið, þ.e.a.s.
töluvert vantaði á að afgangur á fjármagnsjöfnuði
væri jafnstór og hallinn á viðskiptajöfnuði, eins og
fræðilega ætti að vera, a.m.k. til lengdar. Varasamt er
að draga ályktanir af þessum tölum þar sem þær eru
sveiflukenndar, en þær gætu þó bent til vaxandi
tregðu í fjármögnun viðskiptahallans með erlendu
lánsfé sem gæti skýrt að hluta lækkun krónunnar
mánuðina á eftir.
Gögn um utanríkisviðskipti í apríl og maí benda til
minnkandi vöruviðskiptahalla á öðrum ársfjórðungi
og líklega á síðari hluta ársins
Afgangur var á jöfnuði vöruviðskipta í apríl sem nam
2,2 ma.kr., en 3,5 ma.kr. halli í maí. Á heildina litið
voru vöruviðskiptin á þessum tíma því í betra jafn-
vægi en áður. Fyrstu 5 mánuði ársins var 8,6 ma.kr.
halli, eða 9,4 ma.kr. minni halli en á sama tímabili
fyrir ári. Ef horft er fram hjá skipa- og flugvélavið-
skiptum var hallinn 3,1 ma.kr., sem er innan við
þriðjungur hallans á sama tímabili í fyrra.
Á heildina litið virðast töluverðar líkur á því að
nokkuð dragi úr viðskiptahallanum á þessu ári. Þar
togast á öfl sem hafa tilhneigingu til að auka á við-
skiptahallann og önnur sem draga úr honum. Gengis-
lækkun krónunnar að undanförnu hefur reyndar áhrif
í báðar áttir fyrst í stað. Annars vegar leiðir hún til
breytinga á hlutfallslegu verðlagi innlendrar og er-
lendar vöru og þjónustu sem bæta samkeppnisstöðu
Mynd 8
1995 1996 1997 1998 1999 2000
0
5
10
15
20
25
-5
-10
-15
-20
-25
%
Grunnjöfnuður sem % af VLF
Lánsfjármagn sem % af VLF
Lánainnstreymi umfram grunnjöfnuð
Grunnjöfnuður viðskipta við útlönd og
lánainnstreymi 1995-2000
1. Grunnjöfnuður er viðskiptajöfnuður að viðbættu útstreymi vegna beinnar erlendrar
fjárfestingar og verðbréfafjárfestingar. Heimild: Seðlabanki Íslands.
1
1