Peningamál - 01.09.2005, Blaðsíða 3

Ójafnvægi í þjóðarbúskapnum hefur aukist frá því að Peningamál
komu síðast út 3. júní sl. og er það meira um þessar mundir en um
langt skeið. Aðstæður í þjóðarbúskapnum nú eru að ýmsu leyti áþekkar
þeim sem ríktu á árunum 1999 og 2000. Töluverðar sviptingar fylgdu
í kjölfarið þegar efnahagslífið leitaði jafnvægis á ný á árunum 2001 og
2002. Ójafnvægið er jafnvel meira nú: viðskiptahalli meiri, raungengi
hærra, íbúðaverð lengra yfir langtímajafnvægi og skuldsetning
heimila, fyrirtækja og þjóðarbúskaparins í heild töluvert meiri. Ýmislegt
er frábrugðið. Mikill vöxtur einkaneyslu sl. tvö ár hefur fremur verið
knúinn áfram af skuldasöfnun heimilanna en vexti ráðstöfunartekna,
sem jukust töluvert hraðar árin 1998 til 2000 en nú. Áhrif aukins
launakostnaðar á verðbólguna eru ekki jafn mikil, en þáttur hækkunar
húsnæðisverðs er áhrifameiri. Ytri skilyrði þjóðarbúsins eru einnig
töluvert ólík. Á árunum 1999 og 2000 lagðist aukið aðhald í helstu
viðskiptalöndunum á sveif með auknu aðhaldi Seðlabankans, en nú
eiga óvenju lágir vextir í Evrópu og víðar snaran þátt í að kynda undir
innlendri útlánaþenslu. Þeir hafa tafið miðlun peningastefnunnar og
beint henni að stórum hluta um gengisfarveginn. Vandamálin sem við
er að glíma nú eru því jafnvel meiri en um aldamótin. Á móti kemur
að gjörbreytt umgjörð peningastefnunnar frá fyrra tímabilinu felur í
sér aukið svigrúm hennar til þess að takast á við verðbólgu.
Á næstu árum verða aðstæður í þjóðarbúskapnum óvenju erfið-
ar frá sjónarhóli peningastefnunnar. Hvernig tekst að beita henni til
þess að koma í veg fyrir að verðbólga umfram markmið festi rætur
verður nokkur prófsteinn á hve vel núverandi umgjörð hennar hentar
litlu, opnu hagkerfi. Seðlabankinn telur brýnt að peningastefnan
standist þessa prófraun og að verðbólga víki ekki nema skamma hríð
umtalsvert frá verðbólgumarkmiði hans. Að öðrum kosti er hætt við
að trúverðugleiki bankans og peningastefnunnar bíði skaða sem erfitt
getur reynst að bæta úr.
Það eru því nokkur vonbrigði að þrátt fyrir verulega hækkun
stýrivaxta bankans allt frá því í maí á sl. ári eru verðbólguhorfur til
næstu tveggja ára enn óviðunandi, einkum þegar einnig er tekið tillit
til þeirrar verðbólguhættu sem fólgin er í mögulegri lækkun gengis
krónunnar. Verðbólguhorfur til næsta árs hafa beinlínis versnað frá
því fyrr á árinu þrátt fyrir að sterk króna hafi haldið aftur af hækkun
vöruverðs. Leggst þar allt á eitt: mikil húsnæðisverðbólga sem byggð
er inn í vísitöluna næstu mánuði, áhrif hratt vaxandi eftirspurnar, aukin
framleiðsluspenna og meiri hækkun launakostnaðar á framleidda
einingu en áður var talið. Þessir þættir vega þyngra en styrkur krón-
unnar.
Krafturinn í vexti innlendrar eftirspurnar hefur hvað eftir
annað komið á óvart. Einkum hefur vöxtur einkaneyslu verið hraður
Inngangur
Strangt peningalegt aðhald lengur
en væntingar standa til