Peningamál - 01.09.2005, Qupperneq 82

GJALDEYRISFORÐI SEÐLABANKA
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
3
82
Seðlabankinn hefur m.a. haft það hlutverk að sjá ríkissjóði fyrir
gjaldeyri til að standa straum af afborgunum og vöxtum af erlendum
lánum auk annars erlends kostnaðar ríkissjóðs. Fyrr á árum var talið
mikilvægt að hafa varasjóð til þess að tryggja hnökralaus viðskipti
og einnig til þess að geta mætt erfiðum tímabilum á erlendum
lánsfjármörkuðum. Á síðari árum hafa erlendir markaðir þróast og
jafnframt hefur aðgangur ríkissjóðs að erlendum fjármálamörkuðum
batnað vegna hækkandi lánshæfismats. Ríkissjóður hefur nú greiðan
aðgang að mörkuðum og eru hverfandi líkur á að hann lokist til langs
tíma. Ríkissjóður hefur greitt niður erlend lán sín á undanförnum
misserum og skuldastaða hans batnað verulega og styrkir það stöðu
hans sem lántakanda enn frekar.
Stór hluti eigin fjár seðlabanka er bundinn í gjaldeyrisforða.
Vaxtatekjur nýtast því til að standa straum af kostnaði við rekstur
seðlabanka og dæmi eru um að ríki nefni það sem eina af ástæðum
forðahalds.
Kostnaður við forðahald
Forðahaldi fylgir bæði kostnaður og áhætta. Þegar fjallað er um
gjaldeyrisforða hættir mönnum oft til að hugsa eingöngu um forðann
sem eignasafn en gleyma skuldahliðinni, þ.e. fjármögnun forðans.
Í grundvallaratriðum eru þrjár leiðir til að fjármagna forðahald
(Nugée (2000)). Þær eiga það sammerkt sem útgangspunkt að
eðlilegt sé að ríkisvaldið eigi eingöngu eignir í innlendum gjaldmiðli.
Til að eignast gjaldeyriseignir er í raun tekin sú ákvörðun að eiga
ekki eignir í innlendum gjaldmiðli og með því fórnað þeim arði
sem felst í fjárfestingu í innviðum eigin samfélags en það er eitt
af meginhlutverkum ríkisvalds á hverjum stað. Gjaldeyrisforði er
ýmist fjármagnaður með erlendri lántöku, gjaldeyrisskiptasamningum
eða einfaldlega með kaupum á erlendum gjaldeyri fyrir innlendan
gjaldmiðil.
Algengast er að kostnaður við forðahald sé skilgreindur sem
mismunurinn á ávöxtun áhættulausrar fjárfestinga t.d. bandarískum,
þýskum og breskum ríkisskuldabréfum og þeim kjörum sem ríkissjóður
viðkomandi lands nýtur. Ástæðan er sú að óbeint er gjaldeyrisforðinn
fenginn með erlendu lánsfé þannig að með því að auka forða aukast
skuldir ríkisins á móti. Forðahaldi fylgir því fórnarkostnaður þess að
halda forða í stað þess að nýta hann til að greiða niður erlendar skuldir
ríkissjóðs. Þær tekjur sem verða af forðahaldi umfram áhættulausa
ávöxtun eru umbun fyrir tekna áhættu og koma því ekki til frádráttar
kostnaði við forðahald. Hins vegar má benda á að ef enginn forði væri
til staðar þá myndi kostnaður við öflun lánsfjár að öllum líkindum vera
almennt hærri.
Íslenski gjaldeyrisforðinn og ýmsar viðmiðanir
Gjaldeyrisforði Seðlabanka Íslands nam í lok ágúst 2005 58,3 ma.
kr. Gera verður skýran greinarmun á hreinum gjaldeyrisforða annars
vegar og vergum gjaldeyrisforða hins vegar þótt sá munur sé lítill í
dag. Hreinn gjaldeyrisforði er skilgreindur sem vergur gjaldeyrisforði
að frádregnum erlendum skammtímalánum og erlendum innlánum.
Innlán í Seðlabankanum eru nær eingöngu frá ríkissjóði en erlendum
15
20
25
30
35
40
20052001199719931989198519811977
Mynd 2
Gjaldeyrisforði í hlutfalli af
vöruinnflutningi (fob) 1976-20051
%
Heimildir: Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (IMF) og útreikningar höfunda.
1. Áætlun 2005.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Mynd 3
Vergur og hreinn gjaldeyrisforði
janúar 1997 - ágúst 2005
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Ma.kr.
Vergur gjaldeyrisforði
Hreinn gjaldeyrisforði
0
5
10
15
20
25
2005200019951990198519801975197019651960
Mynd 1
Gjaldeyrisforði sem hlutfall af
vergri landsframleiðslu 1960-20051
% af VLF
Heimildir: Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (IMF) og útreikningar höfunda.
1. Áætlun 2005.