Peningamál - 01.09.2005, Blaðsíða 51

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
3
51
á einstökum geirum efnahagslífsins: hart niður á útflutningsgreinum en
bitnar lítið á einstaklingum. Á peningastefnan að einhverju leyti að taka
mið af þessum aðstæðum? Á e.t.v. að slaka á verðbólgumarkmiðinu
um skeið til þess að létta útflutningsfyrirtækjum róðurinn? Er ráðlegt
að einfaldlega „hleypa verðbólgunni í gegn” á meðan núverandi
framkvæmdaskeið stendur yfir?
Þetta eru afar varhugaverðar hugmyndir. Verðbólga hefur til-
hneig ingu til að vera sjálfmagnandi ef peningalegt aðhald er ekki
nægilegt. Trúverðugleiki verðbólgumarkmiðsins hefur mikil áhrif á
verðbólguna. Ef Seðlabankinn hefði ekki beitt þeim aðhaldsaðgerðum
sem hann hefur þegar gripið til væru verðbólga og verðbólguvæntingar
meiri en nú. Á vinnumarkaði væri spenna að líkindum enn meiri en nú
er og til samans myndu meiri verðbólga og skortur á vinnuafli leiða
til meira launaskriðs og hækkunar launakostnaðar við endurskoðun
launaliðar kjarasamninga sem framundan er. Verðbólgan myndi
því magnast þegar frá liði, sakir meiri launahækkana, enn meiri
framleiðsluspennu og að lokum af völdum gengislækkunar, þegar
hærra verðlag og launakostnaður hefði hækkað raungengi krónunnar
meira en staðist fengi til lengdar. Raunvextir myndu því lækka
verulega, nema Seðlabankinn gripi til enn meiri vaxtahækkunar en
hann hefur þegar gert. Þar sem verð bólguvæntingar myndu sennilega
aukast enn meira er mönnum yrði ljóst aðgerðaleysi Seðlabankans
gæti bankinn þurft að hækka vexti mjög mikið til að ná aftur tökum
á verðbólgunni. Að „bera út” verðbólgu sem hefur verið „hleypt
inn” er undantekningalaust sársaukafyllri aðgerð en fyrirbyggjandi
aðgerðir sem koma í veg fyrir innreið hennar, fyrir utan beinan skaða
sem hlýst af hárri og breytilegri verðbólgu. Þær atvinnugreinar sem
nú líða fyrir hátt raungengi krón unnar yrðu fljótlega engu betur settar
ef samkeppnisstaða þeirra versn aði af völdum meiri verðbólgu og
hækkunar launakostnaðar umfram það sem gerist í viðskiptalöndum,
þ.e. raungengi hækkaði, og þær yrðu verr settar þegar kæmi að því
að kveða verðbólguna niður á ný. Af þessu hafa Íslendingar langa og
sársaukafulla reynslu.
Óvenjuleg samsetning verðbólgunnar að undanförnu skiptir síður
máli þegar horft er fram á veginn
Önnur afleiðing þeirra sérstæðu aðstæðna sem nú ríkja er að samsetning
verðbólgunnar hefur verið óvenjuleg. Framvinda hennar fylgir reyndar
að mörgu leyti hefðbundnu mynstri, eykst til að byrja með einkum
á sviðum þar sem erlendrar verðsamkeppni gætir að takmörkuðu
leyti, þ.e.a.s. verðbólgan er að miklu leyti bundin við þjónustu og
húsnæðiskostnað, á meðan hátt gengi krónunnar heldur vöruverðlagi
í skefjum. Þessi skil hafa hins vegar verið óvenju skörp undanfarna
mánuði. Að húsnæðisliðnum frátöldum var verðbólga lítil sem engin
á sumarmánuðum, því að lækkun vöruverðlags vó verðhækkun
þjónustu u.þ.b. upp. Jafnvel eftir verulega hækkun vöruverðlags í
september er tólf mánaða hækkun neysluverðs án húsnæðis aðeins
um 1,5%.13 Þeim sem einblína á liðna verðbólgu kann að finnast
13. Verðbólga á mælikvarða hinnar samræmdu vísitölu neysluverðs á Evrópska efnahags-
svæðinu, sem ekki tekur tillit til verðbreytinga eigin húsnæðis, hefur sýnt svipaða verð-
bólgu.