Peningamál - 01.09.2005, Qupperneq 81

GJALDEYRISFORÐI SEÐLABANKA
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
3
81
leika, sbr. yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar og bankans frá mars 2001 sem
áður er getið.
Til viðbótar því sem að framan er sagt má líta á gjaldeyrisforðann
sem varasjóð til að mæta áföllum á markaði, t.d. lausafjárvanda
fjármálafyrirtækja af völdum erfiðleika við endurfjármögnun erlendra
skulda. Slíkan vanda mætti e.t.v. leysa með neyðarlánum. Erfitt gæti
reynst að ákveða undir hvaða kringumstæðum grípa mætti til aðgerða
af þessu tagi. Ákvörðun um stærð forða út frá þessu sjónarmiði gæti
kallað á freistnivanda (e. moral hazard) og seðlabankar gefa almennt
ekki yfirlýsingar um að slík trygging geti verið fyrir hendi.
Í lögum um Seðlabanka Íslands segir að þegar sérstaklega stendur
á og bankinn telur þess þörf, til að varðveita traust á fjármálakerfi
landsins, geti hann veitt lánastofnunum í lausafjárvanda ábyrgðir
eða önnur lán á sérstökum kjörum gegn tryggingum eða öðrum
skilyrðum sem bankinn setur. Slík fyrirgreiðsla væri háð ströngum skil-
yrðum og óheimil nema tryggt væri að ekki væri um eiginfjárvanda
að ræða í viðkomandi stofnun eða stofnunum. Seðlabankanum er
sem sagt heimilt að veita lán með skilyrðum þegar um er að ræða
lausafjárvanda t.d. til að koma í veg fyrir að lánstraust fjármálakerfisins
bíði hnekki sem gæti orsakað víðtækari fjármálakreppu. Þó er skýrt
að þessar heimildir veita ekki allsherjartryggingu fyrir fjármálakerfið
og ættu sjónarmið um það alls ekki að vera leiðandi við ákvörðun
um stærð forða. Íslenskur fjármálamarkaður er í örum vexti. Erlendar
skuldir bankanna hafa vaxið ört og um leið mikilvægi þess að njóta
aðgangs að erlendu lánsfé.
Það hlutverk forðans að vera til reiðu ef efnahagsleg áföll raska
venjulegum viðskiptum og tekjustreymi er ein af forsendunum fyrir
lánstrausti ríkissjóðs. Stærð forðans hefur því áhrif á lánshæfismat
ríkissjóðs. Fyrirtækin þrjú sem meta lánshæfi íslenska ríkisins (Moody’s,
S&P og Fitch) hvöttu öll til þess á sínum tíma að erlend staða
Seðlabankans yrði styrkt til muna í kjölfar þess að verulegum fjár-
hæðum hafði verið varið til þess að hamla gegn hraðri lækkun á
gengi krónunnar á árunum 2000 og 2001. Bankinn reiddi sig á þeim
tíma á erlend skammtímalán til þess að halda gjaldeyrisforðanum
yfir tilgreindri lágmarksstærð sem þýddi að erlend staða bankans
(hreinn gjaldeyrisforði) rýrnaði. Lánshæfismatsfyrirtækin hafa þó ekki
kveðið upp úr um hver sé æskileg stærð forðans. Ljóst er að ákveðinn
lágmarksforði verður að vera til staðar til að viðhalda lánstrausti
ríkissjóðs á erlendum mörkuðum og þar með aðgengi hans og annarra
innlendra fyrirtækja, þ.m.t. banka, að erlendu lánsfé.
Önnur sjónarmið
Á Íslandi og víðar er gjaldeyrisforða ætlað að tryggja að nægilegur
sjóður sé til taks til þess að mæta greiðslum vegna erlendra skuld bind-
inga ríkissjóðs. Í löndum þar sem gjaldeyrismarkaður er grunnur og
kaup viðkomandi ríkis á gjaldeyri í skiptum fyrir innlenda mynt geta
haft töluverð áhrif á innlenda gjaldeyrismarkaðinn er nauðsynlegt
að hafa gjaldeyrisforða sem getur þá virkað sem sveiflujöfnunartæki
þegar greiða þarf vexti eða afborganir af erlendum lánum ríkissjóðs
við komandi lands.