Peningamál - 01.09.2005, Blaðsíða 38

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
3
38
Fræðilega eiga viðskiptajöfnuður og fjármagnsjöfnuður að
standast á, því að afgangi á viðskiptajöfnuði er varið til er l endr ar
fjárfestingar og/eða skuldalækkunar en viðskiptahalli er fjár magn-
aður með erlendri lántöku eða með því að ganga á eignir. Í reynd
er þessu þó ekki þannig farið þar sem allir liðir greiðslujafnaðar eru
mældir sjálfstætt óháð raunverulegum greiðslustraumum. Skekkj ur
og vantalið er afgangsstærð, þ.e. nettóliður, og geta því skekkj-
urn ar í einstökum liðum greiðslujafnaðar jafnast út ef þær hafa
mis munandi formerki. Skekkjuliðurinn segir því ekki allt um gæði
greiðslujafnaðaruppgjörs og lítill skekkjuliður þarf ekki að þýða betri
gæði í útreikningi greiðslujafnaðar.
Þrjár meginskýringar eru á ófullkominni mælingu greiðslu-
jafnaðar. Í fyrsta lagi getur verið um tímaskekkju að ræða. Einstaka
liðir eru ekki mældir á „réttum“ tíma miðað við raunverulegan
greiðslu straum, t.d. skipakaup, lántaka, verðbréfakaup o.s.frv. Að
öðru óbreyttu (verði og gengi) jafnast tímaskekkja út yfir fleiri
upp gjörstímabil. Í öðru lagi getur verðskekkja átt sér stað. Verð á
einstökum lið er ekki „rétt“ mælt, hvorki í erlendri mynt né íslenskum
krónum. Hér á landi hafa stöðugar gengisbreytingar aukið þennan
vanda og þá sérstaklega samfara tímaskekkju í mælingu. Í þriðja
lagi getur röng mæling greiðslujafnaðar verið vegna magnskekkju.
Einstaka liðir geta verið of- eða vantaldir vegna mistaka í skýrslugerð
eða í áætlun um viðskipti eða fjármagnshreyfingar milli innlendra og
erlendra aðila.
Á mynd 1 sést að sem hlutfall af heildarflæði viðskipta- og fjár-
magnshreyfinga hefur liðurinn skekkjur og vantalið vaxið samhliða
mikilli aukningu heildarflæðisins. Þráláta neikvæða skekkju má að
öll um líkindum rekja til vantalinnar fjárfestingar Íslendinga erlendis.
Afnám gjaldeyriseftirlits og ný fjárfestingartækifæri ásamt hræringum
stofnana á fjármálamarkaði hafa ekki auðveldað upplýsingaöflunina
undanfarin ár og eru ein ástæða aukinnar skekkju. Á árunum
1995 til 2000 var skekkjuliðurinn ávallt neikvæður sem bendir til
kerf is lægrar skekkju. Helsta skýring gæti verið áðurnefnt aukið
frelsi til fjármagnsflutninga og þá helst vegna þess að ekki hafi
nægi lega tímanlega verið hugað að breytingum í upplýsingaöflun
vegna breytinga á gjaldeyrisreglum. Við afnám takmarkana á
gjald eyrisviðskiptum féllu niður upplýsingar sem gjaldeyriseftirlit
Seðla bankans aflaði áður, t.d. um gjaldeyrisskil vegna útflutnings
(ógreidd ur útflutningur). Sveiflur í ársfjórðungsskekkjum hafa einn-
ig aukist en þær jöfnuðust nokkuð út yfir hvert almanaksár fram
til ársins 1996. Ársfjórðungsuppgjör greiðslujafnaðar eru í fyrstu
bráða birgðatölur sem oftast þarf að leiðrétta vegna síðbúinna
upp lýsinga. Í árslok eru ársfjórðungstölur lagaðar að upplýsingum
sem fengnar eru með könnunum, s.s. um hugbúnaðarútflutning,
beina fjárfestingu og erlendar lánahreyfingar einkageirans. Frá
árinu 1997 hefur skekkjuliðurinn vaxið umtalsvert í krónum talið
sam fara auknum viðskiptum og fjármagnshreyfingum við útlönd. Á
mynd 3 sést ársfjórðungslegur skekkjuliður í ma.kr. og einnig sem
uppsafnaður skekkjuliður yfir fjóra og sextán ársfjórðunga.
Reynsla annarra Norðurlanda var einnig sú að skekkjur jukust
við afnám gjaldeyriseftirlits og takmarkana á fjárfestingu milli landa.
Hann er því oftast talinn eiga rætur í fjármagnsjöfnuði við útlönd.
Þetta er ekki einhlít skoðun, því að Svíar fundu eftir mikla eftir-
grennslan vantalda þjónustu í innbyrðis viðskiptum fjölþjóðlegra
móður- og dótturfyrirtækja.
Á mynd 4 er skekkjuliður greiðslujafnaðar nokkurra landa
sýndur í hlutfalli við heildarviðskipti og fjármagnsflæði eins og hann
var að meðaltali á árunum 2000-2004. Skekkjuliður Noregs er
0
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004
0
1
2
3
4
5
6
7
Skekkjur og heildarflæði viðskipta-
og fjármagnshreyfinga 1990-20051
Mynd 1
1. Gildi fyrir árið 2005 eiga einungis við fyrri helming ársins.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Heildarflæði (vinstri ás)
Skekkjur sem % af heildarflæði (hægri ás)
300
600
900
1.200
1.500
1.800
2.100
Ma.kr. %
0
2
4
1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005
Skekkjur og viðskiptajöfnuður sem hlutfall
af vergri landsframleiðslu 1991-20051
Mynd 2
1. Gildi fyrir árið 2005 eiga einungis við fyrri helming ársins.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Skekkjur sem % af VLF
Viðskiptajöfnuður sem % af VLF
-12
-10
-8
-6
-4
-2
% af VLF
0
1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005
Skekkjur og vantalið
1. ársfj. 1991 - 2. ársfj. 2005
Mynd 3
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Skekkjur og vantalið yfir 4 ársfjórðunga, nettó
Skekkjur og vantalið yfir 16 ársfjórðunga, nettó
-180
-150
-120
-90
-60
-30
30
60
Ma.kr.
Skekkjur og vantalið, nettó