Peningamál - 01.09.2005, Qupperneq 22

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
3
22
árið má reikna út að neyslan hafi verið 10 milljónir lítra fyrra árið en
8 milljónir lítra hið síðara.
Ef um er að ræða eina samstæða vöru sem selst á tilteknu verði
á hverju tímabili er auðvelt að skilja á milli verð- og magnbreytinga.
En vandamálin hrannast upp þegar reynt er að skilja á milli verð-
og magnbreytinga fyrir hóp af vörum eins og t.d. allar vörur sem
heimilin neyta (þ.e. einkaneysluna) eða allar fjárfestingarvörur. Ef
verð allra vara í hópnum breyttist eins, væri vandalaust að áætla
verðlagsbreytingu vöruflokksins. Í reynd breytist verð vara mismikið
(hlutfallsleg verð breytast); sumar lækka meðan aðrar hækka. Magn
þeirra breytist einnig mikið yfir tíma. Fyrir tíu árum skipti litlu fyrir
áætlanir um verðbreytingar einkaneyslunnar hvaða verð var á
GSM-símum og símtölum í GSM-kerfum en nú skiptir það nokkru.
Það getur því valdið verulegri skekkju ef miðað er við mjög fjarlægt
grunnár. Helsti kosturinn við keðjutengingu eins og Hagstofan
notar nú við áætlun magnbreytinga þjóðhagsstærða frá og með
árinu 1990 er að grunnárið er alltaf mjög nýlegt.
Til að búa til tímaraðir yfir lengri tímabil þarf að tengja
saman magn- og verðbreytingar sem reiknaðar eru út miðað við
mismunandi grunnár. Venjulega er slíkt gert með því að búa til
röð sem breytist eins og þær raðir sem samtengda röðin er búin
til úr. Þegar slíkt er gert þarf að gæta þess að það er næsta víst að
samtala samtengdra undirliða stemmir ekki alltaf við samtengdar
summutölur. Nota má eftirfarandi dæmi til að útskýra þetta. Í
meðfylgjandi töflu eru upplýsingar um verð og magn tveggja vara
á þrem tímabilum.
Tímabil: 1 2 3
Verð
Vara 1 150 160 170
Vara 2 100 90 105
Hlutfallslegt verð 1,50 1,78 1,62
Magn
Vara 1 10 12 14
Vara 2 30 31 32
Verðmæti alls 4.500 4.710 5.740
Á verðlagi tímabils 1
Vara 1 1.500 1.800 2.100
Vara 2 3.000 3.100 3.200
Allar vörur 4.500 4.900 5.300
Verðmæti alls 4.500 4.900 5.300
Breyting 8,89% 8,16%
Á verðlagi tímabils 2
Vara 1 1.600 1.920 2.240
Vara 2 2.700 2.790 2.880
Allar vörur 4.300 4.710 5.120
Verðmæti alls 4.300 4.710 5.120
Breyting 9,53% 8,70%
Keðjutenging (verðlag tímabils 1)
Vara 1 1.500 1.800 2.100
Vara 2 3.000 3.100 3.200
Allar vörur 4.500 4.900 5.327
Breyting 8.89% 8.70%
Verðmæti alls 4.500 4.900 5.300
Breyting 8,89% 8,16%
Magnbreyting og verðmæti vöru milli tímabila
1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003
Heimild: Hagstofa Íslands.
Verðbreytingar einkaneyslu og
vísitala neysluverðs 1991-2004
Mynd 1
Einkaneysla, eldri tölur
Einkaneysla, nýjar tölur
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
%
Vísitala neysluverðs