Skírnir - 01.09.1990, Side 58

310
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
tíðindi. Þetta virðist þó hafa breytzt mikið á nokkrum árum. Árið 1961
kváðust 88% bandarískra lækna ekki segja sjúklingum sínum að þeir
væru með krabbamein, en átján árum síðar kváðust 98% lækna segja
sjúklingum sínum hið sanna um þann sjúkdóm. Árið 1978 svöruðu um
90% aðspurðra því játandi hvort þeir myndu vilja fá að vita sannleikann
um að þeir væru með banvænan sjúkdóm.1
Regla lækna um að fara varlega með sannleikann er samt sem áður
nytsöm og góð, ef hún er rétt skilin. Hana má ekki skilja sem svo að það
sé læknisins að ákveða í öllum tilvikum hvort sjúklingurinn á að vita
sannleikann um ástand sitt eða ekki, heldur hvenær, hvernig og við
hvaða aðstæður. Þetta atriði er sérlega vandmeðfarið þegar sjúklingur
hefur greinzt með banvænan sjúkdóm. Það getur verið rangt að
þröngva vitneskju upp á sjúkling sem ekkert vill með hana hafa, og
einfaldlega kýs að leggja ráð sitt í hendur læknis.2 Læknirinn þarf með
öðrum orðum að hafa dómgreind til þess að meta aðstæður og reyna að
finna hvenær sjúklingurinn er reiðubúinn til þess að vita hið sanna.
Þetta er sú list sem máli skiptir og leynist að baki málshættinum „oft má
satt kyrrt liggja“ og á það ef til vill oftar við í samskiptum sjúklings og
hjúkrunarfólks heldur en við aðrar aðstæður. Þetta þýðir það ekki að
læknir eigi að meta réttmæti sannsögli eingöngu útfrá áhrifum upp-
lýsinganna á velferð eða líðan sjúklinga. En sjúklingar geta þurft góðan
tíma til þess að jafna sig og það er jafnóverjandi að demba niðurstöðum
um banvænan sjúkdóm yfir óviðbúinn mann eins og að ijúga að honum
eða vekja með honum óöryggi með tvíræðum upplýsingum.
Samræða þar sem starfsfólk gefur sér tíma til þess að hlusta á sjúk-
linginn er eðlileg leið til þess að finna út hvað viðkomandi sjúklingur
vill og er tilbúinn til að vita og hvað ekki. Slíkar samræður eru líka
bezta leiðin til þess að rekast á og leiðrétta ranghugmyndir sem sjúk-
lingar kunna að vera haldnir. Einræða læknis yfir sjúklingi skilar sér
oftar en ekki í misskilningi þótt „allur sannleikurinn“ hafi komið fram.
1 James F. Childress, Who Should Decide? (New York & Oxford: Oxford
University Press 1982), s. 144-46. Rétt er að taka það fram að viðhorf þessa
fólks gæti breytzt þegar það stæði frammi fyrir raunveruleikanum.
2 Þetta er stundum nefnt „fiduciary paternalism", eða föðurlegt forræði
byggt á trúnaðartrausti. Um þessi efni sjá t.d. Tom Beauchamp og James
Childress, Principles of Biomedical Ethics, 3. útgáfa (New York & Oxford:
Oxford University Press 1989), sérstaklega 3. og 7. kafla.