Skírnir - 01.09.1990, Qupperneq 250

502
JÓN KARL HELGASON
SKÍRNIR
leikakennd. Okkur líður eins og söguhetjum en erum þó kannski óviss um
hlutverk okkar. Við höfum ekki séð handritið.
En ef við gleymum því ekki að við erum að lesa skáldskap kemur á daginn
að bróðir Jóns Steinssonar er jafn skáldaður og persónurnar sem Bógart
túlkaði. Sögumaður „Icemaster“ er söguhetja sem líður eins og söguhetju sem
kemur fjölmörgum við. Og Óli, sonur Jóns Steinssonar, er vissulega staddur
í miðri skáldaðri atburðarás. Ef hann þekkir ekki hlutverk sitt er það vegna
þess að Sveinbjörn hefur ekki greint honum frá því. Hlutverk Óla er vitanlega
að vita ekki hvert hlutverk hans er. En hver veit nema við eigum eftir að
þekkja okkur í því hlutverki einhvern tíma þegar óraunveruleiki veruleikans
steypist yfir okkur. Segja: Mér lídur eins ogþessum Ola í sögunni hans
Sveinbjamarþegar honum leið eins ogpersónu í bíómynd sem vissi ekki hvert
hlutverk sitt vteri.
Síðan eru vissulega dæmi þess að veruleikinn komi ekki heim og saman við
skáldskapinn. Eða er nær að tala um tilvik þegar skáldið er að berjast við
klisjuna og þá staðreynd að það er að skálda? Þegar læknirinn í „Stórum
brúnum vængjum“ segir konu Jóns Steinssonar að maður hennar sé dauð-
vona lýsir Sveinbjörn þögninni með svofelldum orðum:
Það var þögn. Ekki svört, dramatísk leikhúsþögn. Heldur beinhvít
hversdagsþögn, með suði í flúorljósum, suði í miðstöðvarofnum,
umferðarnið úti fyrir. Hún lagðist eins og farg utan á herbergið. Allt
varð þykkt, þungt og dauft á litinn. Kilir þykku uppsláttarbókanna og
lyfjalistanna, eftirprentanirnar af Monet á veggjunum. Marglitu barna-
leikföngin í rauða kassanum í horninu. (bls. 39)
Ekki leikhúsþögn heldur smásöguþögn, tungumálsþögn. Það er ótrúlegt að
hægt sé hafa öll þessi orð um þögnina. Ef við leiðum hugann að því er orðið
þögn mótsögn í sjálfu sér. Og aðferð skáldsins til að tákna hana er sambærileg
við aðferð bakara sem auglýsir heimabakað brauð til sölu. Það merkilega er
að þessi aðferð er árangursrík. Yfirleitt.
Hún getur þó komið illa út. Kristín Ómarsdóttir leiðir okkur inn í
„Sofandi nótt“ og gerir tilraun til að lýsa þögulli þrá:
Hann mundi vera í hvítri skyrtu. Standa í snjónum.Með báðar
hendur uppí loft. Hrópa:
- K o m d u.
Og blóðið í skyrtunni. Kringlóttur blóðblettur á skyrtunni miðri.
Það liti út einsog atriði í lélega leikinni kvikmynd. Kannski frá landi
sem enginn veit um. Eftir mann sem er að reyna að ímynda sér hvernig
þráin er - [—] En þannig getur þögul þrá dáið. Utí móa. Myndrænt séð
einsog atriði úr lélegri, illa sviðsettri kvikmynd sem ætlar sér í eitt skipti
fyrir öll að lýsa angist mannsins. En þögul þrá -
Sú þrá sem aðeins er iðkuð í einrúmi eins manns inní húsi -
Kemur oft illa út í mynd. Afþví þögul þrá á sér enga áhorfendur.
Það má seeia að hún endi oftast nær í hrópi útí móa. (s. 52-54)