Skírnir - 01.09.1990, Qupperneq 257

SKÍRNIR
LJÓÐASÖFN TIL KENNSLU
509
kvæði mest fyrir valinu. Eysteinn Þorvaldsson hefur í bók sinni, Ljóða-
lærdómur, tekist á hendur það þarfa verkefni að rannsaka öll íslensk skóla-
ljóðasöfn sem út voru gefin á árunum 1901-1979. Samtals voru gefin út 10
slík söfn á þessum tæplega 80 árum. Áhrifamáttur þessara bóka er óve-
fengjanlegur og það „ljóðauppeldi" sem skólarnir hafa veitt landsmönnum á
þessari öld hlýtur að mestu leyti að vera undir því komið hvernig til hefur
tekist við gerð þeirra. Ekki þarf að hafa mörg orð um hversu gagnlegt það er
fyrir allt skólastarf í landinu að rannsóknarstörf af þessu tagi séu unnin.
Væntanlega hyggja menn að niðurstöðum þeirra og byggja starf sitt á þeim
grunni sem lagður er með slíkum hætti.
I inngangi bókar sinnar gerir Eysteinn grein fyrir því að hvaða fimm
meginþáttum hann beinir rannsóknum sínum. Þar er um að ræða fyrir-
komulag bókanna, markmið umsjónarmanna, kvæðaval, kennslufræðileg
sjónarmið og loks þá hugmyndafræði sem miðlað er í bókunum. Hann
dregur enga dul á það að könnunin sé gagnrýnin og að sjónarmið rýnandans
komi glöggt fram. Til þess að forsendur gagnrýninnar séu nægilega ljósar
tilgreinir hann þau meginmarkmið sem hann telur að setja beri ljóðalestri í
grunnskóla. Markmiðin eru fremur almenns eðlis og munu flestir geta fallist
á þau. Síðan eru söfn skólaljóðanna tekin til umfjöllunar í réttri tímaröð
miðað við útkomuár hvers safns og fær lesandinn góða hugmynd um gerð
hverrar bókar.
Fyrsta safn skólaljóða kom út árið 1901 og annaðist Þórhallur Bjarnarson
valið- Þessi Skólaljóð voru svo endurútgefin fjórum sinnum til viðbótar
þannig að ljóst er að gerð þeirra hefur mótað mjög smekk og viðhorf manna
almennt til slíkra safna. Þórhallur ritar formála fyrir 1. útgáfunni og er hann
birtur í heild í bók Eysteins. Þessi formáli sýnir í hnotskurn hvaða sjónarmið
Þórhallur hefur aðhyllst og hafa ráðið því hvers konar kvæði eru í raun valin
í skólaljóðasöfn með nokkrum frávikum næstu áratugi eða allt fram til um
1970 þegar loks taka að koma nýstárlegri bækur. Þórhalli er mikið í mun að
börnin verði ekki „afskipt hinum dýra feðraarfi" sem ættjarðarkvæði eru og
svo hitt að þau „læri móðurmál sitt hjá snillingunum sem best fara með það“.
I samræmi við þetta sjónarmið velur hann að stærstum hluta lofkvæði um
ísland, náttúru - og hetjuljóð. Þegar þess er gætt hvenær safn Þórhalls er tekið
saman getur val hans að mörgu leyti talist eðlilegt. Raunsæisstefnumenn
höfðu fremur skrifað lausamálstexta en ort ljóð. Hins vegar var ljóðið aðal-
form rómantísku skáldanna. Enda er það svo að flest kvæði í safninu eru eftir
þá Jónas Hallgrímsson og Matthías Jochumsson. Yngsta skáldið er aftur á
móti Einar Benediktsson sem fæddur er 1864. Eysteinn gerir skilmerkilega
grein fyrir þessu en gagnrýnir valið á þeim forsendum að efni flestra
kvæðanna sé börnum fjarlægt og mál og orðfæri hins rómantíska skáldaskóla
sé oft á tíðum ekki við hæfi barna. Þó svo að þetta sé eflaust réttmæt athuga-
semd er ekki vafi á því að börn sem fædd voru um aldamótin síðustu hafa átt
mun greiðari leið að ljóðum 19. aldar skáldanna en seinni kynslóðir. Þar
kemur einkanlega til að þjóðin var ljóðelsk og mikið var farið með bundið
mál og þá má ætla að börnin hafi lært ótalmargt sem heyrir hinu bundna máli
til, nánast áreynslulaust líkt og menn læra sitt móðurmál.