Skírnir - 01.09.1990, Side 260

512
GUNNAR SKARPHÉÐINSSON
SKÍRNIR
Hægt er að velta því fyrir sér án þess að fullnægjandi svör fáist hvers vegna
ekki tókst betur til með þessa útgáfu og hvers vegna ekki var meira í hana lagt.
Eysteini verður hlutur Stefáns Jónssonar tilefni til nokkurrar umfjöllunar.
Stefán samdi sögur fyrir börn og orti ljóð sem eru glettin og gamansöm en
ekkert efni af slíku tagi er að finna í Skólaljóðunum frá 1943. Eysteinn telur
að sjónarmið Stefáns hafi verið tvíátta varðandi kvæðalestur barna. Stefán hafi
ætlað skólaljóðunum gamalgróið hlutverk í varðveislu hefðbundinna kvæða
en samt hafi hann skilið nauðsyn barna fyrir skemmtilegan kveðskap eins og
verk hans sjálfs votta. Líklega verður að fallast á þetta svo þversagnafullt sem
það er. Menn geta aftur á móti skemmt sér við að hugleiða hvernig á því
standi að sú kynslóð, sem auknefnd hefur verið „fyndna kynslóðin", skuli
einmitt hafa verið alin upp við þessi alvöruþrungnu skólaljóð þar sem varla
er nokkra glettni að finna.
Rúmlega tuttugu ár líða þar til Ríkisútgáfa námsbóka gefur út nýtt safn
skólaljóða. Kristján J. Gunnarsson valdi kvæðin í þetta safn sem kom út árið
1964. Það var í einu bindi og myndskreytt af Halldóri Péturssyni. Er vissu-
lega vandað til bókarinnar að ytra útliti miðað við fyrri útgáfurnar tvær frá
Ríkisútgáfunni. En gildi þess að slíkar bækur séu laðandi fyrir lesandann
hlýtur að teljast ótvírætt. Hitt er annað að sjaldnast eru menn á einu máli um
hvernig standa beri að myndskreytingum við bókmenntaverk eða hvort þær
eigi yfirleitt rétt á sér. Það fór líka svo að myndir Halldórs hlutu misjafna
dóma.
Þessi skólaljóð eru þau stærstu sem gefin höfðu verið út fram að þeim
tíma. Kristján gerir í eftirmála sem heitir „Um ljóðanám" grein fyrir
útgáfunni og bókinni fylgja vandaðar skýringar í sérstöku hefti. Kvæðaval
Kristjáns er á mjög hefðbundnum nótum eins og Eysteinn sýnir fram á.
Ljóðin eru líka öll ort með hefðbundnu bragformi enda tók Kristján ekki upp
í safnið kvæði skálda sem fram höfðu komið eftir miðja öldina. Kristján
kemst svo að orði í eftirmála sínum um hina nýju ljóðagerð sem stundum
hefur verið nefnd atómkveðskapur: „Ljóðagerð þessi er enn þá mjög
umdeild, en verðskuldar samt fyllstu athygli{...}“ Þessi orð lægi beinast við
að skilja á þann veg að vert væri að kynna þessa ljóðagerð en það hafi ekki
orðið ofan á. Skýringin er líklega sú að deilurnar um hið nýja ljóðform voru
enn ekki hjaðnaðar til fulls. Þessi aðferð Kristjáns veldur því að fjöldi skálda
lendir utangarðs. Eysteinn telur upp á þriðja tug kunnra höfunda sem
Kristján hlýtur með þessu móti að hafna. Sjá allir að þetta gerir bókina að
ákveðinni tímaskekkju. Að öðru leyti virðist mér að Kristján hafi lagt alúð
við sitt verk og ljóðaval hans er býsna gott innan þess ramma sem hann setur
sér. Ég hygg að Eysteinn taki fulldjúpt í árinni þegar hann segir að „einungis
örfá af því 81 kvæði, sem hér eru í fyrsta sinn í safni skólaljóða, geti talist við
barna hæfi.“ Enda bendir hann líka sjálfur á allmörg dæmi um gott val ljóða.
Má sem dæmi nefna „Þá var ég ungur“ eftir Örn Arnarson og „Fjallgöngu“
Tómasar Guðmundssonar. Einnig er talsvert um náttúrukvæði sem birt eru
hér í fyrsta sinn í skólaljóðum og varla ættu að vera börnum ofviða, t.d. eftir
Ólöfu frá Hlöðum og Jón Helgason. Val á ættjarðarkvæðum er líka jafnbetra