Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1991, Síða 51

Minningar um háskólakennara
Drjúgar urðu umræður um heimspeki og trú í þessum kennslustundum
Jóhanns Hannessonar. Sú íhugun átti sér framhald í trúfræðinni, einkum í
forspjallsþætti trúfræðinnar. En í heimspekisögu var grundvöllurinn
lagður. Iðulega stöldruðu menn við og gengu á hólm við einstaka liði
þeirra kenninga, sem til skoðunar voru. Ég leyfði mér eitt sinn þann
munað að líkja prófessor Jóhanni við Sókrates. Líkingin var vægast sagt á
tæpu vaði, þegar hugsað er til lærisveina hins foma Hellena! En „sam-
ræður” áttu sér stað í heimspekisögutímum Jóhanns Hannessonar, — og
engu undan skotið, sem efablandinn og ágengur unglingshugur brá á loft.
Endurminningar um þessar stundir kalla fram mynd af musteri úr
hvítum marmara. Byggingin er í smíðum. Súlumar hvíla á homsteinum
óhaggaðra hugtaka. Sjálfar leita þær upp, súlumar. Meðan gamall skóla-
drengur fær verki valdið, heldur hann áfram að bjástra við að hlaða
musterisveggina. Hvelfingin er blár himinn. Þar tindra stjömur um
nætur. Hinztu rök vitja þessa helgidóms svo lengi sem líf endist. Síðan
tekur eilífðin við.
Horft til heimskirkjunnar
Undanfari trúfræði í „síðari hluta” var saga trúarlærdóma og yfirlit um
kirkjudeildir. Hér fór myndasmíði undirbúningsgreinanna að skila sér úr
höndum Jóhanns Hannessonar. Saga játninganna er einkar eftirminnilegt
viðfangsefni þessara kennslustunda. Nú stikuðu fram ýmsir þeir
orðstofnar, er áður höfðu verið kynntir. Samleikurinn við ritskýringu
Nýja testamentis varð ljós; og sá ávæningur af hrífandi heimi hebresk-
unnar, sem okkur hafði áskotnazt, fylkti sér að baki.
Það hlýtur að teljast vafamál, að „saga mannsandans” geymi
markverðari plögg en trúarjátningar fomkirkjunnar. Þær kynslóðir, sem
þar lögðu stein við stein, gengu lengra í viðleitni sinni að fága fullkomnar
skilgreiningar dýpstu leyndardóma en kunnugt er úr öðrum trúar-
brögðum. Heimspekingar skilst mér tali iðulega í löngu máli við sjálfa sig
og hverir við aðra. En samanþjappaðar heildarskilgreiningar af tagi
játninganna kynnu að vera vandfundnar í þeirra búi. Þó má vera þar á séu
undantekningar.
Sem kirkjumaður var prófessor Jóhann fastheldinn á játningamar, en
um þær hafði á hans dögum staðið styr svo sem að vanda lætur, er menn
leggja sig eftir hugsandi trú. Þó er fastheldni prófessorsins engan veginn
efst í huga, þegar litið er til þessara stunda. Miklu fremur að fjölrýni og
yfirsýn gangi fram á minningavöllinn, ásamt þeirri þrotlausu rökræðu,
sem aldrei lét staðar numið og hvergi sér fyrir endann á.
Ágrip af sögu og sérstöðu helztu kirkjudeilda opnaði sýn til sundur-
leitra heima. Prófessor Jóhann var einfaldur í hollustu sinni við
evangelisk-lútherskan sið. Jafnframt var gagnkunnugur viðhorfum ann-
arra kirkna og bar þau fram af þeirri virðingu fyrir viðfangsefninu, sem
hæfði. Samkirkjuleg viðleitni var honum einkar hugleikin, þó án
auðkeyptra lausna.
49