Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1991, Page 126

Jóhann Hannesson
móðurmáli. Mikið er varðveitt af hómílíum á ýmsum tungum frá
miðöldum, en mjög lítið er í þeim af sjálfstæðum vinnubrögðum.
Að miðaldirnar hafi verið án prédikunar, er hrein firra. Þvert á móti
varð prédikunin að iðngrein, og mikið kapp var á það lagt að sjá
prédikurum fyrir verkfærum til að stunda þessa iðn. Verkfærin voru
einkum söfn af allegórisku efni, tilvitnunum í verk kirkjufeðranna og
annarra fomaldarhöfunda.
7. Krossferðatíminn og hámiðaldir
Krossferðaprédikunin er bæði sérstakur kafli og mjög sérkennilegur í
sögu prédikunarinnar, og alls ekki lítill. Krossferðir gegn óvinum
kirkjunnar vom boðaðar sem óbrigðult meðal til að ávinna sér allsherjar
lausn, en þessi lausn eða allsherjar aflát var upphaflega ekki veitt öðmm
en þeim, sem sjálfir fóm til Landsins helga. Þetta breyttist þó með
tímanum svo að menn fengu rétt til að kjósa sér sinn eigin skriftaföður,
en hann gat síðan veitt aflát, sem dugði bæði fyrir líf og dauða. Vér
sjáum hve mikill skyldleiki er hér á milli og þeirrar aflátsprédikunar,
sem flutt var á siðbótaröldinni. Því fór auðvitað víðs fjarri að verið væri
að útskýra guðspjall dagsins með þessum prédikunum. Mælskulistin í
þeim gat verið mikil og andagiftin, en innihaldið gat verið gjörsamlega
pólitískt, fjarri öllum fagnaðarboðskap. Nafnið var fagurt, praedicatio
sanctae crucis, prédikun hins heilaga kross. Þegar páfinn fyrirskipaði
krossferðaprédikun gegn ytri óvinum trúarinnar, var auðvitað um
utanríkispólítik að ræða. En ýmsar alþýðlegar trúarhreyfingar, t.d.
katharanna í hinum kaþólsku löndum, svo sem Frakklandi, vom skapaðar
af leikmönnum, sem ferðuðust um og prédikuðu. Að bæla þær niður, var
mikilvægt innanríkismál, svo sem sagan sýnir. í krossferðaprédikun
sameinast þrír þættir, svo að einn örvar annan: Páfavaldið, aflátið og
prédikunin. Nú tóku menn aftur að gefa gaum að því, hve máttugt tæki
prédikunin var, og mun nánar greint frá því hér á eftir.
' Ekki má gleyma því að til var algjörlega andleg krossprédikun, sem
tkki stóð í neinu sambandi við krossferðir, heldur í beinu sambandi við
kross Krists. Hér em ræður heilags Bemhards að mörgu leyti einstæðar.
(Hann kom líka við sögu krossferðaprédikana.) Varðveittar em sumar-
ræður, sem hann hélt yfir bræðmm i Clairvaux. Þær em merkileg verk.
Þótt áhrifa Ágústínusar kirkjuföður gætti vemlega í þeim, þá komu um
leið til sögunnar nýir tónar, sem lítt höfðu heyrst áður, einkum um
kærleika Drottins Jesú til mannanna, kærleika sem opinberaður var gegn
um þjáningar hans. Með heilögum Bemharði berst passíudulúðin inn í
prédikun og sálma, og helzt þaðan í frá, ekki aðeins á miðöldum, heldur
allt inn í samtíð vora. Hliðstæð breyting verður á þessum tíma í kirkju-
listinni.
124