Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.09.2009, Síða 42

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 85. árg. 200938
árum. Sífellt fleiri einstaklingar eru án heilsugæslulæknis og
biðtími eftir úthlutuðum tíma langur og veldur það fjölgun koma
á slysa- og bráðamóttökur (Pétur Pétursson, 2001; Sigrún
Ásmundsdóttir, 2008). Niðurfelling allra komugjalda barna um
áramót 2007-2008 á heilsugæslu og slysa- og bráðamóttökur
(Heilbrigðisráðuneyti, 2007) fjölgar komum enn frekar og eykur
á þann vanda sem heilsugæslan og slysa- og bráðamóttökur
búa við.
Alvarlega slasaðir einstaklingar sæta forgangi um meðferð á
slysa- og bráðamóttökum og getur það valdið langri bið hjá
minna slösuðum einstaklingum. Ánægja sjúklinga og biðtími eru
samtengd og mikilvægt að finna leiðir til að sinna einstaklingum
með minniháttar áverka fyrr þar sem að þeir eru í miklum
meirihluta þeirra sem sækjast eftir aðstoð (Mundlin o.fl., 2006;
Taylor og Benger, 2004). Störf hjúkrunarfræðinga eru síbreytileg
og taka mið af þörfum skjólstæðinga þeirra hverju sinni (West,
2006). Þarfir sjúklinga á slysa- og bráðamóttökum snúa meðal
annars að styttri biðtíma. Þjálfun hjúkrunarfræðinga í að takast
á við sérhæfð verk er ein leið til að stytta biðtímann og hefur sú
leið verið farin víða um heim (Gardner o.fl., 2007; Tye, 1997).
Þótt hefur viðeigandi að hjúkrunarfræðingar auki sérhæfingu
sína og taki í auknum mæli yfir ýmis verk sem unglæknar eða
heilsugæslulæknar sinntu áður (West, 2006). Þróun á störfum
hjúkrunarfræðinga hefur verið mörgum heilbrigðisstofnunum
nauðsynleg til að geta mætt kröfum almennings og þeim
markmiðum sem heilbrigðisyfirvöld hafa sett um hámarks
bið- og viðverutíma sjúklinga (Cashin o.fl., 2007; Hudson og
Marshall, 2007). Stofnanir hafa skilgreint ákveðna notkun
gátlista og staðlaðra fyrirmæla og þjálfað hjúkrunarfræðinga
í notkun þeirra (Tye, 1997; Tye og Ross, 2000). Talið er að
með notkun staðlaðra gátlista geti reyndir hjúkrunarfræðingar
skoðað og meðhöndlað án aðstoðar læknis þriðjung þeirra
sjúklinga sem leita á bráðamóttöku (Derksen o.fl., 2007) en
flestir sjúklingar þurfa á einfaldri meðhöndlun að halda þar sem
áverkar eru yfirleitt einfaldir og gróa oft á tiltölulega stuttum
tíma, jafnvel án eftirmeðferðar (Considine o.fl., 2006; Cooper
o.fl., 2002; Mundlin o.fl., 2006).
Mat á þörf sjúklings fyrir myndgreiningu er víða erlendis
orðið eitt af almennum störfum hjúkrunarfræðinga slysa- og
bráðamóttaka (Cooper o.fl., 2002; Meek o.fl., 1995; Sakr o.fl.,
1999). Þannig er mat á þörf fyrir myndgreiningu í höndum
hjúkrunarfræðinga á 81,8% slysa- og bráðamóttaka í Bretlandi.
Umfang mats þeirra er þó alls staðar bundið ákveðnum
gátlistum og skilyrðum (Hardy og Barret, 2003). Enn fremur
hefur það tíðkast víðs vegar að úrlestur mynda sé einnig í
höndum þeirra (Benger, 2002; Overton-Brown og Anthony,
1998).
Ottawa-gátlistinn (e. Ottawa ankle rules) er klínískur gátlisti sem
þróaður var til að nota við skoðun á ökkla- og fótaáverkum í
þeim tilgangi að meta þörf á myndgreiningu (Stiell o.fl., 1992).
Áverkar á ökkla og fót eru algengir og myndgreiningar á
þeim langstærsti hluti mynda af minni háttar áverkum (Lee
o.fl., 1996). Mynd 1 er skýringarmynd klínískrar skoðunar
samkvæmt Ottawa-gátlistanum.
Gátlistinn mælir með ökklamynd ef sjúklingurinn er með eitt
eða fleiri af eftirfarandi einkennum 1) verkur utanvert (lateral)
á svæði A eða innanvert (medial) á svæði B, aftan og allt að
sex sentímetra upp (distal posterior) af ökkla, 2) vangeta til að
stíga í fótinn. Gátlistinn mælir enn fremur með mynd af fæti
ef sjúklingur er með eitt eða fleiri af eftirfarandi einkennum 1)
verkur yfir þykkri og nærlægri enda á fimmta framristarbeini
(metatarsal) á svæði C, 2) verkur yfir nökkvabeini (navicular
bone) á svæði D og 3) vangeta til að stíga í fótinn (Fiesseler
o.fl., 2004; Stiell o.fl., 1992). Síðan Ottawa-gátlistinn kom fram
Stiell IG, McKnight RD, Greeinberg GH, et al. Implementation of the Ottawa Ankle Rules, JAMA 1994; 271:827-832
Mynd þessa er fengin af vefslóðinni http://www.ohri.ca/emerg/cdr/ankle_formats.html
Mynd 1. Skýringamynd klínískrar skoðunar samkvæmt Ottawa-gátlista.