Jón á Bægisá - 01.11.1994, Blaðsíða 11

þessa þjóð, þetta tungumál og þessar bókmenntir.“ (42). „Ásamt með hinum
forníslenzku bókmenntum eigum vér nefnilega aðrar, sem ná til 17. aldar og
hafa stöðugt endurskapað fornbókmennntirnar, ekki aðeins ytri einkenni
þeirra, heldur einnig hinn forna innri anda, því að hann hefur aldrei slokknað
með öllu á íslandi.“ (43). Ekki segir Grímur okkur nánar af þessum
bókmenntum, heldur bendir næst á Passíusálmana og þvínæst m.a. á Eggert
Ólafsson, Stefán Ólafsson, Jón Þorláksson, Sveinbjörn Egilsson, Bjarna
Thorarensen og Jónas Hallgrímsson. Þar með er hann kominn til samtíma
síns og segir: „íslenzkur skáldskapur fyrri tíðar hefur öðlazt verðugt framliald
í nýrri bókmenntum, einkum vegna þess að formfesta í ljóðagerð og hirðuleysi
um málfar hefur látið undan síga í seinni tíð fyrir göfgi hugsunar og hreinu
samræmi í tjáningu.“ (45). í lokaorðum sínum segir Grímur svo m.a. við
skandinavíska tilheyrendur sína:
Að lokum get ég, íslendingurinn, sem ennfremur sltil dönsku, fullvissað
yður um, að eðlilegasta leiðin til endurnýjunar hinna nýrri norrænu mála
er að læra íslenzku. Það er náttúrlegast, að móðirin gefi sjálf börnum sínum
brjóst í stað þess að láta þau í hendur þýzkum eða frönskum fóstrum, þar
sem þau hljóta annarlega næringu og sjúga einnig í sig erlenda lesti og
galla. (48-49).
Óneitanlega er athyglisvert hvernig hin danska nýlenda birtist hér í móður-
hlutverki með skandinavísku þjóðirnar sem börn á brjóstum sér, en mér er
þó meir í mun að benda á þá bókmenntasögusýn sem býr í fyrirlestri Gríms.
íslenskar bókmenntir eru sjálfsprotttnar og þær nærast af sjálfum sér og eins
þrífst þjóðernið á þeirri ótæmandi uppsprettu sem hið forna og sínýja
móðurbrjóst íslenskunnar er, ekki síst fyrir tilstilli hins lifandi bókmenntaarfs.
Þarna er í rauninni fullsköpuð sú hugmyndafræði sem íslendingar hafa búið
að síðan og sem enn er mjög haldið á lofti. Ekki þarf slík ábending að leiða til
þess að lítið sé gert úr þessari hugmyndafræði; hún er að vissu leyti blekking,
en ekki dregur það úr mætti hennar. Hún hefur vafalaust ljáð þjóðinni mikla
menningarlega samstöðu og þegar sagt er í opinberum veisluræðum að
íslenskt nútímaþjóðfélag væri óhugsandi án fornbókmennta okkar, er það
kannski rétt í þeim skilningi að á þessum menningararfi fundu forkólfar
sjálfstæðisbaráttunnar á 19. öld góða fótfestu.
II
Frá þjóðernislegu sjónarmiði er það því líklega gagnleg blekking að þessi
fótfesta myndi samfellu í íslenskri bókmenntasögu. Hér er ekki eins mikil
mótsögn og ætla mætti milli þeirra sem séð hafa að mestu stóra eyðu í íslenskri
bókmenntasögu frá „gullöld“ fornbókmenntanna til „endurreisnar“ á 19. öld
og hinna sem bent hafa á „samhengið í íslenskum bókmenntum“ — eins og
Sigurður Nordal í samnefndri ritgerð sem og Grímur Thomsen þegar hann
sér í nýjum bókmenntum „verðugt framhald“ á skáldskap „fyi'ri tíðar“.
í báðum tilvikum er arfurinn ósköp nálægur, ýmist í nýrri verkum sem
endurskapa hann eða handan við eyðu sem er eins og næsta horn; í báðum
á .ffiay/Liá - LESIÐ MILLI LÍNA
11