Jón á Bægisá - 01.11.1994, Blaðsíða 13

III
íslendingar áttu hvorki dagblöð né skáldsögur en fundu annarskonar vídd —
sem jafnframt hefur á sér goðsögulegan blæ — í bókmenntaaríi sínum og því
tungumáli sem tengdi hann rækilega við samtímann og varð jafnframt
sameiningarvettvangur eyjarskeggja; málið varð að eyju og hið sama má segja
um ríkjandi þjóðernis- og bókmenntavitund. Hinsvegar er þetta ekki að öllu
leyti sama eyjan. Hugmyndir um þjóðlega, staðbundna eða „innlenda“
merkingu falla aldrei fyllilega saman við þá merkingu sem tungumálið ber
eða er fært um að bera. Þegar að er gáð eru hvarvebia spor erlendrar merkingar
í málinu, eins og gleggst sést í þýðingum. Útilokun þýðinga varð eitt megin-
einkenni hinnar „þjóðlegu bókmenntasögu“, hvort sem um var að ræða
skráningu hennar í frásagnarformi eða samsetningu safnrita. Þegar Bogi
Melsteð tók saman Sýnisbók íslenzkra bókmennta á 19. öld fyrir rúmum
hundrað árum birti liann fjölmarga texta í bundnu og óbundnu máli frá Bjarna
Thorarensen til Hannesar Hafstein. Bogi er allopinskár í formála sínum er
hann ræðir um verk sem lítt hafa komist á blað hjá sér. Hann segir meðal
annars: „Kvennfólk vort hefur eigi tekið mikinn þátt í bókmenntum vorum,
sem varla er von, en af því nokkrar þeirra hafa látið ljóðmæli og skáldrit frá
sjer fara, vildi ég taka eitthvað eftir einhverja þeirra.“ í samræmi við það birtir
hann þrjár síður úr skáldsögunni Brynjólfi Sveinssyni biskup eftir Torfiiildi
Hólm. Þetta er nokkuð skýrt dæmi um fordóma sem leita sér skjóls í „fjarvistun“
(,,alibi“), það er að segja útilokun sem klórað er yíir með því að velja staka
„fulltrúa“ tiltekins hóps („eitthvað eftir einhverja“).5 Hið sama gerist með
þýðingar (enda er endursköpunarhlutverk þeirra oft sett undir kvenleg
formerki, þótt ekki gefist rúm til að ræða það nánar hér). „Þýðingar hef jeg
engar tekið“, skrifar Bogi, „með því að jeg ætla, að það eigi ekki við í þess
konar ritum. Þó hef jeg brugðið frá þessari reglu, þar sem jeg hef tekið
sýnishorn af þýðingu Sveinbjarnar Egilssonar á kvæðum Hórners" og eru það
fjórar síður.6
Hér að framan var minnst á ritgerð Sigurðar Nordals, „Samhengið í
íslenzkum bókmenntum", en hún birtist sem inngangur að íslenzkri lestrarbók
1400-1900 (1924). Jafnframt birtist það „samhengi“ í textavaii Sigurðar. í
þýðingarvali er hann ekki óskyldur Boga Melsteð; auk örstuttra dæma úrNýja
testamenti Odds Gottskálkssonar (l'/2s.) birtir hann eingöngu stuttan kafla
(2'/2s.) úr þýðingu Sveinbjarnar á Ilíonskviðu (en „fulltrúi“ kvenna er hinsvegar
5 Helga Kress hefur manna mest fjallað um slíka fjarvistun kvenna í íslenskum
bókmenntaheimi, sbr. formála hennar að sagnasafninu Draumur um veruleika, Mál
og menning 1976 og nýlega bók hennar, Máttugar meyjar. íslenskfornbókmenntasaga,
Háskólaútgáfan 1993.
6 Bogi Th. Melsteð, „Formáli“, Sýnisbók íslenzkra bókmennta á 19. öld, Kaupmannahöfn
(„Á kostnað bókaverzlunar Gyldendals") 1891, s. IX; fyrri tilvitnun af s. XII. Bogi vísar
lesanda til aftanmálsgreinar á bls. 340, þar sem segir um Sveinbjörn: „með hinum
ágætu þýðingum sínum vakti hann fegurðartilílnningu hjá mörgum lærisveinum fyrir
íslenzku og má óhætt telja það hina mestu og beztu leiðbeiningu, sem piltar fengu
þar í móðurmáli voru.“
Athyglisvert er, með hliðsjón af þeim landamærum innlendrar og erlendrar merk-
ingar sem hér koma við sögu, að Bogi birtir í bókinni 10 síðna sagnfræðikafla eftir Pál
Melsteð um Benjamin Fi-anklin og George Washington.
á JSœyvúá - LESIÐMILLI LÍNA
13