Jón á Bægisá - 01.11.1994, Blaðsíða 14

enginn). Ekki voru þó nema örfá ár liðin síðan Sigurður hafði birt hugveljju í
Skírni þar sem hann benti á vandaðar þýðingar sem þjóðráð (og legg ég þá
tvöfalda merkingu í það orð), eða eins og hann kemst að orði, „langbezta
ráðið“ til að bæta sjálfsmenntun íslensku þjóðarinnar.7 Ekki hef ég gert könnun
á hefð íslenskra sýnisbóka í þessum efnum, en ef nýlegt safnrit, Rœtur, má
vera til dæmis um þróun mála, þá sést að hlutur kvenna hefur batnað, en enn
er aðeins einn þýðingartexti, að þessu sinni tvær síður úr Paradísarmissi í
þýðingu Jóns Þorlákssonar (enginn texti er í þetta sinn eftir Sveinbjörn
Egilsson).8
Viðurvist þessara einmanalegu þýðingartexta í umgetnum ritum er gott
dæmi um það sem franski heimspekurinn Jacques Derrida nefnir „spor“ eða
„far“ (,,trace“) „annarlegrar" merkingar eða merkingarsamhengis í texta.9 Með
því að birta þýðingu er viðurkennt að óverjandi sé að útiloka þýðingar beinlínis
frá „íslenskum bókmenntum“, en jafnframt vísar þetta „spor“ til allrar þeirrar
[jarveru sem viðurvist valdra texta byggist á. Einkar glöggt kemur þetta fram
í sýnisbók Sigurðar Nordal þegar hann segir í kynningarorðum um Jón
Þorláksson: „Síra Jón varð brautryðjandi t íslenzkmn bókmenntmn rneð þýðing-
um sínum úr erlendum málum“ (99; leturbreyting mín). Af orðalaginu verður
ekki skýrlega séð hvort þýðingar séu beinlínis „í“ íslenskum bókmenntum
eða hvort þær séu verkfæri sem nota megi til að ryðja braut en fjarlægja síðan
(hvei'su sýnileg braut þeirra eða „spor“ síðan verður er vafalaust misjafnt).
Sigurður birtir ekkert dæmi úr þessum þýðingum, en hinsvegar brot úr þýðingu
eftir Sveinbjörn Egilsson, eins og áður var fram komið.
Fráleitt væri að flytja hér skammarpistil um þá sem að umræddum safnritum
standa. Það sem máli skiptir er að þeir ganga inn í og staðfesta þjóðlega hefð
sem verið hefur mjög sterk síðan um miðja nítjándu öld og virðist enn vera
okkar „náttúrulega“ bókmenntaumhverfi, auk þess sem hún virðist tengja
okkur gullöld fornbókmenntanna órjúfandi böndum. Ég held hinsvegar að
þessi hefð sé nýlegt sköpulag (eða „uppfinning“ ef ég nota orðalag Eric
IJobsbawms), sem mótast hafi fremur hratt á fyrri hluta nítjándu aldar og
tekið á sig þá mynd sem við sjáum í fyrirlestri Gríms Thomsens og sem berst
enn stöðugt til okkar.
IV
Auðvitað helur þessi mynd heilmikið verið endurskoðuð af fræðimönnum.
Fáum þeirra dytti nú í hug að taka undir það með Grími Thomsen að eldfjalla-
eyjan hafi „upp á sitt eindæmi“ kveikt „logandi gunnfána“ og staðið „eins og
viti í myrkrinu", því ljóst er að íslenskar fornbókmenntir nærðust á ýmsum
menningarsamskiptum við önnur samfélög, meðal annars í formi þýðinga og
þær kunna að hafa gegnt stóru hlutverki í mótun íslensks ritmáls. Og ef ræða
á það bókmenntasamhengi sem rekja má í gegnum aldirnar, einkum gegnum
7 Sigurður Nordal, „Þýðingar", Skírnir 1919 (1. hefli), s. 13.
8 Rœtur. Sýnisbók íslenskra bókmenntafrá siðaskiptum til nýrómantíkur, Bjami Ólafsson,
Heimir Pálsson, Sigurður Svavarsson og Þórður Helgason sáu um útgáfuna, Mál og
menning 1986.
“ Sbr. Jacques Derrida, „Freud and the Scene of Writing", Writing and Dijjerence, ensk
þýð. Alan Bass, University of Chicaco Press, Chicago 1978, s. 203.
á .ý3(gý- TÍMARIT ÞÝÐENDA 1994
14