Jón á Bægisá - 01.11.1994, Blaðsíða 18

að kalla Jón „hirðskáld Stefánunga“.20
Mér finnst Heimir stökkva hér fulldjarflega frá yfirvöldunum í skáldverkin.
Jón varði langmestum tíma í þýðingu tveggja stórverka, söguljóðanna Para-
dise Lost eftir John Milton og DerMessias eftir Friedrich Klopstock. Rétt er að
Magnús Stephensen bað Jón að þýða Messías, en hvað sem nútímalesendum
kann að finnast um þessa ljóðrænu, viðamiklu (og fremur langdregnu) kviðu,
þá tel ég skammsýni að líta á hana fyrst og fremst sem meinlausan lofsöng
um það skipulag sem íslenskri yfirstétt kom best. En um það má kannski
deila. Hitt viðurkennir svo Heimir að Paradísarmissir barst eftir annarri leið í
hendur Jóns.
VIII
Árið 1790 bárust til íslands tvær bækur sem báðar urðu afdrifaríkar fyrir
skáldskapariðju Jóns Þorlákssonar. Önnur var Paradísarmissir [...] eftir
Milton í nýútkominni danskri þýðingu eflir J.H. Schönheyder, hin var tíunda
bindi Lærdómslistafélagsritanna. í þessu bindi var íslenzk þýðing sem
Benedikt Gröndal eldri [...] hafði gert á Musteri mannorðsins eftir Pope, og
var kvæðinu snúið undir fornyrðislagi; hin mikla útgáfa eddukvæðanna,
sem þá var nýlega hafin, hefur líklega átt sinn þátt í því að hann kjöri þann
hátt.
Svo farasl Jóni Helgasyni orð í grein sem hann skrifaði fyrir hálfri öld í
tilefni af tvöhundruð ára afmæli Jóns Þorlákssonar. Og greinarhöfundur bætir
við að danska þýðingin hafi farið til Halldórs Hjálmarssonar konrektors á
Hólum, sem var „aldavinur Jóns Þorlákssonar og léði honum bókina. Innan
skamms var Jón setztur við að endurkveða hugsýnir Miltons á íslenzku og
notaði til þess fornyrðislag á sama hátt og Benedikt Gröndal hafði gert.“21
Frá vissum sjónarhóli kann hér að skipta máli að Jón velur sér þetta
viðfangsefni af eigin hvötum — því Paradísarmissir fjallar ekki aðeins um
syndafall, heldur um vaifrelsi og alla umgjörð þess, hinar jarðnesku freistingar,
nauðsyn þess og unað að tengjast umheiminum á veraldlegan og líkamlegan
hátt, með öllum skynfærum sínum. Ég hygg að það sé þetta sem hefur tryggt
ljóði Miltons vissan „nútímalegan“ kjarna allar götur síðan og veitt ljóðmáli
hans hugmyndalegan grundvöll. Skyldi íslenski presturinn, sem tvisvar hafði
„fallið" úr embætti vegna barneignar utan hjónabands og hafði tilhneigingu
til veraldlegrar lífsnautnar, gamansemi og annars yndisauka, ekki hafa speglað
sig í þessu Ijóði sem í tvíræði sínu dásamar almætttið og syrgir óhlýðni manna
og fallinna engla, en gengur þó líka lofsyngjandi með Adam, Evu og
lesandanum til móts við jarðiífið og óhjákvæmilegan dauða? Lítum á lokalínur
kviðunnar, bæði í stakhendu Miltons22 og fornyrðislagi Jóns23:
20 Heimir Pálsson, „lnngangur“ að Jón Þorláksson, Kvœði. Frumort og þýdd (Úrval),
Heimir Pálsson bjó til prentunar, Rannsóknastofnun í bókmenntafræði og
Menningarsjóður 1976, s. 38 og 19-20.
21 „Séra Jón Þorláksson. 1744 - 13. des. - 1944“, Ritgerðakorn og rœðuslúfar, Félag
íslenzkra stúdenta í Kaupmannahöfn, Reykjavík 1959, s. 160-161.
22 John Milton, Paradise Lost (XII, 1. 646-649), Poetical Works, ritstj. Douglas Bush,
Oxford University Press, Oxford og New York 1969, s. 459.
23 Paradísar missir, Kaupmannahöfn 1828, bls. 408 (fært til nútímastafsetningar).
á :'iá - TÍMARIT rÝÐENDA 1994
18