Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2010, Síða 54

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 86. árg. 201050
Samband verkja og aldurs hefur verið talsvert rannsakað að
undanförnu og virðist ljóst að verkjaupplifun breytist með
aldrinum en þörf er á frekari rannsóknum til að skýra það
betur (Gagliese, 2009). Niðurstöður rannsókna eftir kynjum
eru misvísandi en sumar rannsóknir hafa sýnt að munur á
styrk verkja milli kynja sé til staðar en aðrar rannsóknir benda
til þess að svo sé ekki (Chung og Lui, 2003; Visentin o.fl.,
2005).
Yfirlit rannsóknanna hér að framan bendir til þess að
skurðsjúklingar finni fyrir verkjum sem koma má í veg fyrir.
Í ljósi alvarlegra afleiðinga van­ og ómeðhöndlaðra verkja
er mikilvægt að hjúkrunarfræðingar þekki algengi, styrk
og áhrifaþætti verkja hjá sínum sjúklingahópum og þekki
hvernig staðið er að verkjameðferð á þeirra starfsvettvangi.
Markmið könnunarinnar, sem hér er greint frá, var að
kanna hve algengir og miklir verkir væru hjá sjúklingum
fyrir og eftir aðgerð; samband verkja við daglegar athafnir,
líðan sjúklinga og samskipti við aðra; mat þeirra á fræðslu
um verki og verkjameðferð; viðhorf sjúklinga til verkja og
verkjalyfja; ánægju sjúklinga með verkjameðferð og væntingar
sjúklinga til verkja. Leitast er við að svara eftirfarandi
rannsóknaspurningum:
1. Hvað gera sjúklingar ráð fyrir að hafa mikla verki eftir
skurðaðgerð og hve algengir og hve miklir eru verkir fyrir og
eftir skurðaðgerð?
2. Hver eru áhrif verkja á daglegar athafnir, líðan og samskipti
sjúklinga við annað fólk?
3. Hversu ánægðir eru sjúklingar með verkjameðferð eftir
skurðaðgerð og með viðbrögð hjúkrunarfræðinga og lækna
þegar sjúklingarnir létu vita um verki?
4. Hversu langur er biðtími eftir verkjalyfjum og hver er reynsla
sjúklinga af verkjameðferð?
5. Hversu algengt er að sjúklingar fái fræðslu um verki
og verkjameðferð í tengslum við skurðaðgerð og hversu
gagnlega telja þeir þá fræðslu?
6. Hver eru viðhorf sjúklinga til verkja og verkjalyfja?
7. Hvert er sambandið á milli eftirtalinna breyta: styrks verkja fyrir
skurðaðgerð, styrks verkja eftir skurðaðgerð, tímalengdar
verkja fyrir skurðaðgerð, væntinga til verkja, truflandi áhrifa
verkja, ánægju með verkjameðferð, gagnlegra upplýsinga
um verkjameðferð, viðhorfa til verkja og notkunar verkjalyfja,
aldurs og kyns sjúklinga?
8. Er munur á verkjaskynjun eftir kynjum?
AÐFERÐAFRÆÐI
Úrtak þessarar lýsandi þversniðskönnunar er þægindaúrtak og
takmarkaðist við sjúklinga sem valdir voru af skurðaðgerðalista
daginn fyrir áætlaða skurðaðgerð: a) fóru í skurðaðgerð (utan
keisaraskurð) á LSH á tímabilinu 6. til 25. febrúar 2006; b) voru
18 ára og eldri; c) voru áttaðir á stað, stund og eigin persónu;
d) gátu lesið og skrifað íslensku; e) lágu á sjúkrahúsinu í
a.m.k. einn sólarhring eftir skurðaðgerð; f) voru ekki lagðir
inn á gjörgæsludeild eftir skurðaðgerð; g) voru metnir hæfir til
þátttöku af hjúkrunarfræðingum á deild.
Skilyrðin uppfylltu 296 sjúklingar og samþykktu 235 þátttöku.
18 sjúklingar neituðu þátttöku, 12 treystu sér ekki til að
svara vegna slappleika, ekki náðist að tala við 17 sjúklinga
og 14 voru farnir heim. Útfylltum spurningalistum skiluðu
216 sjúklingar (91,9%). Flestir (66,2%; n=143) svöruðu
spurningalistanum á fyrsta degi eftir aðgerð, 35 (16,2%) að
kvöldi aðgerðardags, 15 (6,9%) á öðrum degi eftir aðgerð, 2
sjúklingar (0,9%) á þriðja og 2 (0,9%) á fjórða degi, sinn hvor
sjúklingurinn á fimmta og sjötta degi og 3 (1,4%) sjúklingar á
áttunda degi eftir aðgerð. 14 sjúklingar (6,5%) merktu ekki við
á hvaða degi þeir svöruðu.
Mælitæki
Spurningalisti rannsóknarinnar er byggður á spurningalista
sem saminn var af bandarísku verkjasamtökunum í þeim
tilgangi að meta gæði verkjameðferðar (American Pain Society
Quality of Care Committee, 1995). Að fengnu leyfi samtakanna
var spurningalistinn þýddur á íslensku og bakþýddur af
reyndum þýðanda. Þýðingarnar voru lesnar yfir af tvítyngdum
einstaklingum. Ábendingar frá yfirlesurum um smávægilegar
orðalagsbreytingar voru teknar til greina og þannig reynt
að tryggja réttmæti þýðingarinnar (Ólöf Birna Kristjánsdóttir
o.fl., 2000). Spurningalistinn var forprófaður á 27 sjúklingum
af hand­ og lyflækningadeildum á Landspítala og voru ekki
gerðar athugasemdir við innihald spurninga, en þátttakendur
voru beðnir um athugasemdir við spurningalistann ef þeir
hefðu slíkar. Sami spurningalisti var lagður fyrir þægindaúrtak
97 bráðveikra sjúklinga á sama spítala ári síðar (Elínborg
G. Sigurjónsdóttir o.fl., 2001) og komu heldur ekki neinar
athugasemdir við listann þá. Með spurningalista bandarísku
verkjasamtakanna eru skoðuð eftirtalin viðfangsefni sem lúta
að verkjum: verkir eftir aðgerð, áhrif verkja á daglegt líf,
ánægja með verkjameðferð, biðtími eftir verkjalyfjum, mat á
verkjameðferð og viðhorf til verkjameðferðar. Auk þessa eru
spurningar ætlaðar göngudeildarsjúklingum sem ekki hafa
verið staðfærðar á Íslandi. Í okkar lista höfum við bætt við
spurningum um verki fyrir aðgerð, styrk verkja strax eftir aðgerð
og væntingar til verkja og er í lýsingu á spurningalistanum hér
að neðan greint frá því hvaða spurningum var bætt við. Til að
meta innihaldsréttmæti listans lásu sex hjúkrunarfræðingar og
sérfræðingar í hjúkrun endanlegan listann yfir. Þeir gerðu ekki
athugasemdir við hann.
Spurningalisti okkar tekur til sex viðfangsefna og er spurningum,
sem meta hvert viðfangsefni, lýst hér á eftir:
(1) Reynsla af verkjum. Í sex spurningum var spurt um
styrk verkja á tölukvarða 0 til 10, þar sem 0 þýðir „enginn
verkur“ og 10 „verkir sem gætu ekki verið verri“. Spurt var
um styrk verkja í hvíld og við hreyfingu fyrir aðgerð; þegar
sjúklingur mundi fyrst eftir sér eftir aðgerð; þegar sjúklingur
svaraði spurningalistanum; versta styrk verkjar sólarhring
áður en honum var svarað og styrk verkja að jafnaði
síðastliðinn sólarhring. Auk þess var spurt um styrk verkjar
sem sjúklingurinn bjóst við að finna fyrir að aðgerð lokinni.
Þá var spurt hvort sjúklingur hefði haft verki (já/nei) fyrir og
eftir aðgerð og hversu lengi verkir hefðu verið til staðar fyrir