Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2013, Blaðsíða 54

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 2. tbl. 89. árg. 201350
Meðferðarúrræði sjúklinga með lokastigsnýrnabilun eru annars
vegar skilunarmeðferð, þar sem annaðhvort er um að ræða
blóð­ eða kviðskilun, og hins vegar ígræðsla. Skilun er erfið og
tímafrek meðferð og erfitt getur verið að sinna vinnu samhliða
henni. Skilunarmeðferð hefur batnað á síðustu árum og nýtist
vel þeim sjúklingum sem ekki hafa möguleika á ígræðslu
vegna alvarlegs sjúkdómsástands og þeim sem bíða eftir
ígræðslu. Nýraígræðsla er talin besti kostur fyrir sjúklinga með
lokastigsnýrnabilun og er sú meðferð sem flestir sjúklingar
kjósa ef hægt er. Sýnt hefur verið fram á að nýraígræðsla
eykur lífslíkur sjúklinga samanborðið við skilunarmeðferð
(Cherchiglia o.fl., 2010). Framfarir í meðferð ónæmisbælandi
lyfja, undirbúningi fyrir aðgerð og tækni í aðgerðunum sjálfum
hafa aukið lífslíkur sjúklinga sem gangast undir ígræðslu á nýra.
Nýraígræðslur eru hagkvæmari kostur en skilunarmeðferð
þegar tillit er tekið til kostnaðar hvort sem litið er til beins
sjúkrahúskostnaðar eða ávinnings fyrir sjúkling (Tinna Laufey
Ásgeirsdóttir o.fl., 2009).
Lífsgæði nýraþega
Niðurstöður rannsókna hafa sýnt að nýraígræðslur auka
lífsgæði nýraþega miðað við lífsgæði sjúklinga í skilunarmeðferð
(Ogutmen o.fl., 2006). Upplýsingar og fræðsla um sjúkdóminn
og meðferð eftir ígræðslu hafa áhrif á lífsgæði sjúklingsins og
rannsóknir hafa sýnt að félagslegur stuðningur við nýraþega og
aðstandendur þeirra er mjög mikilvægur og getur aukið lífsgæði
(Chen o.fl., 2007). Þessar niðurstöður koma heim og saman
við kenningar Wright (2008) og benda á mikilvægi stuðnings
við fjölskylduna í heild. Veikindi eins fjölskyldumeðlims hefur
þannig áhrif á alla fjölskylduna því ef einn í fjölskyldunni er veikur
þá þjást einnig aðrir í henni. Gill og Lowes (2008) benda á að
það sé nýraþeganum oft erfitt að þiggja nýra frá lifandi gjafa.
Nýraþegarnir finna fyrir þungbærum tilfinningum í tengslum
við tilboð um nýragjöf og hafa meðal annars áhyggjur af líðan
nýragjafanna eftir aðgerðina. Margir nýraþegar finna einnig
fyrir hræðslu við að líkaminn hafni ígrædda nýranu en það
getur haft áhrif á lífsgæði. Nægar upplýsingar og stuðningur
gætu því orðið til þess að minnka neikvæðar tilfinningar fyrir
og eftir ígræðslu og aukið þar með lífsgæði nýraþega til lengri
tíma (Buldukoglu o.fl., 2005). Eins árs og fimm ára líftími
nýragræðlinga á Íslandi á árunum 1970­1997 frá lifandi gjöfum
var um 96% og 89%, en 61% og 48% þegar græðlingar
komu frá látnum gjafa (Margrét B. Andrésdóttir og Runólfur
Pálsson, 2000). Griva o.fl. (2002) könnuðu hvort munur væri
á lífsgæðum 347 nýraþega eftir því hvort þeir fengu nýra frá
lifandi eða látnum gjafa. Lífsgæði þátttakenda reyndust minni
en í almennu þýði en ekki var marktækur munur á hópunum.
Hins vegar sýndu niðurstöður að nýraþegar, sem fengu nýra
frá lifandi gjafa, höfðu marktækt meiri sektarkennd en þeir
sem fengu nýra frá látnum gjafa (p<0,001). Höfundar telja það
skiljanlegt í ljósi samskipta þega við gjafa fyrir og eftir aðgerð.
Skortur á líffærum til ígræðslu er vandamál um allan heim
og helst í hendur við aukna tíðni nýrnabilunar. Hlutfall lifandi
nýragjafa af heildarfjölda nýragjafa er mjög mismunandi eftir
löndum. Hlutfallið er 65­70% á Íslandi (Páll G. Ásmundsson
og Runólfur Pálsson, 1999) en 2,5% í Finnlandi (Gruessner
og Benedetti, 2007). Ígrædd nýru koma frá lifandi gjafa í 95%
tilfella í Íran (Davis og Delmonico, 2005) og í Bandaríkjunum
og Kanada eru um 40% nýragjafa frá lifandi gjöfum (Knoll,
2008). Rannsóknir hafa sýnt að nýra frá lifandi gjafa starfar
lengur og lengd skilunarmeðferðar fyrir ígræðslu getur
einnig haft áhrif á hve ígrædda nýrað (græðlingur) endist
lengi (Davis og Delmonico, 2005). Oft þarf einstaklingur
með lokastigsnýrnabilun ekki að fara í skilunarmeðferð fyrir
ígræðslu fái hann nýra frá lifandi gjafa (Reese o.fl., 2009).
Lifandi nýragjafar geta verið blóðskyldir einstaklingar, svo sem
foreldrar, systkini eða aðrir ættingjar, eða óskyldir einstaklingar,
til dæmis maki eða vinur. Einnig þekkjast dæmi um að
einstaklingar þiggi nýra frá ókunnugum. Rannsóknir hafa sýnt
að nýragjafar gefa nýra vegna umhyggju fyrir nýraþeganum og
til að bæta heilsu þeirra og líf (Anna Dóra Sigurðardóttir, 2009;
Brown o.fl., 2008). Þá hafa rannsóknir einnig sýnt að flestum
nýragjöfum heilsast vel eftir ígræðsluaðgerð og að þeir væru
tilbúnir að ganga í gegnum ferlið aftur (Clemens o.fl., 2006).
Alvarlegar aukaverkanir meðal nýragjafa eftir ígræðsluaðgerð
eru sjaldgæfar. Rannsókn Najarian o.fl. (1992) á afdrifum um
20.000 nýragjafa sýndi að dánartíðni í kjölfar nýragjafar var um
0,03%. Ýmsar siðferðisspurningar geta þó komið upp varðandi
nýragjöf frá lifandi gjafa og bent hefur verið á þá hættu að
líffæri verði gerð að söluvöru, sérstaklega meðal fátækra
þjóðfélagshópa (Bakdash og Scheper­Hughes, 2006).
Markmið rannsóknar
Markmið þessarar rannsóknar var að rannsaka heilsu og
lífsgæði nýraþega á Íslandi. Sérstaklega var sjónum beint að
áhrifaþáttum lífsgæða, hvort munur sé á lífsgæðum nýraþega
sem fá nýra frá lifandi eða látnum gjafa og hvort stuðningur og
fræðsla frá heilbrigðisstarfsfólki hafi þar áhrif.
AÐFERÐ
Rannsóknarsnið
Rannsóknin var megindleg og gögnum safnað með spurninga­
lista. Spurningalistinn var forprófaður meðal 10 einstaklinga
(nýraþega og heilbrigðisstarfsmanna) sem svöruðu listanum
og gerðu athugasemdir við orðalag, innihald og uppsetningu
hans. Aðalrannsakandi var viðstaddur þegar forprófun
spurningalistans fór fram.
Þátttakendur
Alls hafa 173 einstaklingar fengið ígrædd 197 nýru á
tímabilinu 1970­2009 á Íslandi samkvæmt gögnum úr íslensku
nýrnabilunarskránni. Af þeim hafa 22 einstaklingar fengið nýra
ígrætt tvisvar og tveir einstaklingar hafa fengið nýra ígrætt
þrisvar. Á tímabilinu höfðu 57 nýraþegar látist. Undanþegnir frá
rannsókninni voru andlega fatlaðir einstaklingar, þeir sem ekki
töluðu íslensku, nýraþegar búsettir erlendis og nýraþegar yngri
en 18 ára; alls 20 einstaklingar. Þátttakendur í rannsókninni
voru því 96 einstaklingar, átján ára og eldri, sem fengið höfðu
nýra ígrætt frá látnum eða lifandi gjöfum á árunum 1970 –
2009. Spurt var um fyrstu ígræðslu hjá þeim sem höfðu fengið
fleira en eitt nýra.