Þjóðmál - 01.03.2010, Side 89

Þjóðmál VOR 2010 87
Bókadómar
_____________
Það er efinn
Atli Harðarson: Í sátt við óvissuna. Bók um
efahyggju og heimspekilega þekkingarfræði,
Heimspekistofnun Háskóla Íslands, Reykjavík
2009, 146 bls .
Eftir Guðmund Heiðar Frímannsson
Þekkingin er eitt elsta viðfangsefni heim-spekinnar . Platon spyr Hvað er þekk­
ing? í samræðu sinni Þeaítetosi og veitir ekki
svar sem hann er fyllilega ánægður með .
Samt setur hann fram frægustu og einna
endingarbestu skilgreiningu á því
hvað þekking er . Á tíma Platons,
um fjögur hundruð árum fyrir
Krists burð, voru aðrar ástæður
til að spyrja þessarar spurningar
en nú, tvö þúsund og fjögur
hundruð árum síðar . Þá voru ekki
til vísindi svipuð þeim sem nú
eru, þá var ekki efnahagslíf drifið
áfram af vísindalegri kunnáttu og
vísindalegum uppgötvunum ásamt
öðru . Platon lifði við upphaf þess tíma sem
menn tóku skipulega að rannsaka mannlegt
líf, mannlegt sam félag, umhverfið, efnis-
heiminn, tölurnar og stjörnurnar og allt
ann að . Sjálfur virðist hann hafa tekið um-
talsverðan þátt í þróun stærðfræðinnar og
þær uppgötvanir í þeirri grein sem gerðar
voru á hans tíma virðast hafa haft veruleg
áhrif á ýmsar kenningar hans og skoðanir .
En eitt af því sem hann varð að gera var
að finna leið til að greina skipulega á milli
þekkingar og skoðana, episteme og doxa, svo
að notuð séu grísku orðin . Ástæðan virðist
vera sú að hann taldi nauðsynlegt að greina
skipulega þær forsendur sem lægju til þess
að við gætum yfirleitt talað um þekkingu .
Niðurstaða Platons var meðal annars sú
að þekking hlyti að vera eilíf, örugg og
óbreytanleg .
Það má draga kenningu Platons um
þekkingu saman í þrjár setningar . Til að
hægt sé að tala um þekkingu þá þurfa
þrjú skilyrði að vera uppfyllt: p (setningin
sem lýsir þekkingunni) þarf að vera
sönn, A (persónan sem býr yfir
þekkingunni) þarf að trúa p, og
A þarf að hafa rök fyrir p . Lítum
á eitt dæmi: Ég veit að það er
kalt úti . Í þessu dæmi samsvarar
A orðinu „ég“; p samsvarar
aukasetningunni „það er kalt
úti“ . Kenning Platons á að skýra
merkingu sagnarinnar að vita . Til
að því sé réttilega haldið fram að
ég viti að kalt sé úti þá þarf að
vera kalt úti, ég þarf að trúa því að kalt sé
úti og ég þarf að hafa gildar ástæður til að
trúa því að kalt sé úti, ég þarf að geta sagt
til dæmis ég leit á hitamælinn og hann sýndi
10 stiga frost eða geta sagt að ég hafi farið
út og komist að raun um að kalt sé úti .
Það er sennilegt að mönnum virðist þetta
ekki merkileg niðurstaða og liggi kannski
í augum uppi en það verður að segja eins
og er að á þeim tvö þúsund og fjögur