Þjóðmál - 01.03.2010, Qupperneq 91

Þjóðmál VOR 2010 89
að rannsaka það en gætum vitað meira í
framtíðinni – eða er það vegna þess að nú
höfum við svo óljós hugtök og hugmyndir
um það sem gera okkur ekki kleift að skilja
það en hugtökin gætu skýrst í framtíðinni?
Eða eigum við að líta þannig á að það
sé röklega ómögulegt að vita neitt um
þetta tiltekna svið og hugsanlega önnur
sambærileg og það sé þá bara blekking
að við vitum lítið um það, í reynd vitum
við ekki neitt og munum aldrei geta vitað
neitt um það? Ef við teljum að við verðum
að halda þessu síðasta fram um mörg svið
veruleikans þá verður hin takmarkaða
efahyggja ekki takmörkuð heldur almenn
þótt hún verði kannski ekki altæk .
Annað atriði sem Atli beinir athygli
sinni að er tilhneiging í samtímanum til að
leggja mörk veruleikans að jöfnu við það
sem sannanlegt er eða segjanlegt . Í reynd
er hér um viðleitni að ræða til að svara efa-
hyggju um þekkingu á veruleikanum og
veruleikinn er þrengdur við þau mörk sem
málið setur eða sönnunarmöguleikinn .
Þennan þátt má finna í hughyggju og
verkhyggju samtímans svo að dæmi séu
tekin . En Atli skoðar líka vel eina frægustu
rökfærslu í heimspeki tuttugustu aldar,
einka málsrökfærslu Ludwig Wittgensteins .
Hún gengur út á að sýna fram á að tungumál
hljóti að vera félagsleg og hún leitast við
að sýna fram á það með því að sanna að
þau geti ekki verið einkaleg . Það hefur
mikið verið skrifað um þessa rökfærslu og
það eru ýmis vand kvæði við hana . Fyrstu
vandkvæðin eru þau nákvæmlega hver
rökfærslan er . Þau næstu eru hvernig við
eigum að skilja hana þegar tekist hefur að
setja hana fram með sóma samlegum hætti .
Grunnhugmyndin er í raun sú að það sé
ómögulegt, röklega ómögulegt, að tala
tungumál sem einungis fjallar um og vísar
til hluta í einkaheimi eins málnotanda
af því að ekki sé hægt að skilja á milli
málnotkunar sem er rétt og málnotkunar
sem virðist vera rétt . Fyrsta spurningin
um þessa hugmynd er hvort verið sé að
tala um málnotkun Robinsons Krúsó, sem
er einn á eyðieyju og talar enda laust við
sjálfan sig um allt sem í kringum hann er,
eða gengur hugmyndin út á mál notanda
sem vísar einungis til skynj ana sinna .
Ef síðari möguleikinn er valinn verður
einkamálsrökfærslan tilbrigði við sjálfs-
veruhyggju Wittgensteins sem Atli ræðir;
ef sá síðari er valinn þá verður einka máls -
rök færslan ósennileg .
Í síðasta hluta bókarinnar veltir Atli
fyrir sér þeim vanda sem fylgir framþróun
vísindanna . Ef það er svo að vísindin leiði
fram sífellt nýja þekkingu og afsanni það
sem við teljum okkur vita á hverjum tíma
hvernig getum við þá sagt með réttu að við
vitum eitthvað? Ef kenning Platons var og
Atli Harðarson er einn af ötulustu greina höfund-
um Þjóðmála . Auk þess að vera afkasta mikill
heimspekingur gegnir hann stöðu aðstoðar-
skólameistara við Fjölbrautaskóla Akraness .