Þjóðmál - 01.06.2011, Page 39

Þjóðmál SUmAR 2011 37
njóti sín sem bezt í raun og framkvæmd .
Stjórnarskráin felur meðal annars í sér
ákvæði um vald forseta lýðveldisins og vald
Alþingis . Með stjórnar skránni frá 1944 var
vald forseta lýðveldisins gert nokkuð minna
en áður var vald konungs .
Af þessu leiðir að líkur fyrir því að forseti
lýðveldisins geti haft áhrif á ákvarðanir
Alþingis eru enn minni en áður var um
konung, þótt áður væri þetta mjög tak­
mörkunum bundið . Hann getur nú, svo
sem konungur fyrr, aðeins lagt fyrir Alþingi
þær tillögur, sem eru í samræmi við vilja
þess löglega ráðuneytis, sem situr á hverjum
tíma og aðeins veitt þeim samþykktum
Alþingis gildi, sem löglegt ráðuneyti, eða
einstakir ráðherrar þess, taka ábyrgð á .
Með hliðsjón af þessu má draga í efa hvort
forseti lýðveldisins hefur stjórnskipulegan eða
annan rétt til þess að reyna að beita áhrifum
við Alþingi við mál sem eru til meðferðar
þingsins .“
Ásgeir Pétursson kemst svo að orði í
bók sinni: „Þessi afstaða Sveins hefur haft
raunhæft og reyndar sögulegt gildi, sem
sést á því að Vigdís Finnbogadóttir virðist
styðjast við kenningar Sveins Björnssonar
Einar Benediktsson
Um stjórnarskrána
og þingbundið lýðræði
Var það ekki ógæfa íslensku stjórnar­skrárinnar frá 1944 að hún setur
ekki skýr og ótvíræð ákvæði um það hvort
forsetinn hafi synjunar­ eða málskotsrétt?
Fyrirmyndin hlýtur að vera sögulegt neit­
unarvald sem konungur hafði formlega haft
en var í raun fyrnt . Ágreiningur mun hafa
verið um það hvort forsetinn ætti að hafa
sömu stöðu og konungur hafði í reynd,
þ .e . að vera valdalaus, eða að hann hefði
eitthvert vald . Vegna þessa ágreinings varð
niðurstaðan 26 . grein stjórnarskrárinnar,
sem er í sjálfu sér í ósamræmi við það
þing bundna lýðræði sem tryggt skuli vera
á Íslandi . En einmitt um það veigamikla
atriði, sem er staða forsetans, liggja þó fyrir
laga skýringar Sveins Björnssonar, fyrsta for­
seta lýðveldisins .
Í minningaþáttum Ásgeirs Péturssonar*
segir hann frá minnisblaði Sveins frá
1946 sem lagt var fyrir ríkisráð . Þar segir
Sveinn að stjórnarskráin „ . . . hefir að geyma
ákvæðin um skipu lagningu æðsta valds
ríkisins — sem í lýð ræðislöndum á að vera í
höndum þjóðar innar sjálfrar, — svo að það
________________
* Ásgeir Pétursson: Haustlitir. Minningaþættir . Reykjavík,
Almenna bókafélagið 2006, bls . 205–206 .