Þjóðmál - 01.06.2011, Qupperneq 60

58 Þjóðmál SUmAR 2011
efnaneytenda . Refsistefnan gerir það einnig
að verkum að fíklar veigra sér við að verða
sér úti um meðferð, af ótta við rannsókn og
fangelsun þegar þeir opinbera fíknivanda
sinn fyrir opinberum aðilum .22
Refsistefnan fækkar
ekki afbrotum
Það er staðreynd að fjöldi þeirra sem sakfelldir eru fyrir fíkniefnabrot hér
á landi hefur meira en tífaldast á 13 ára
tímabili . Á sama tímabili, frá árinu 1994
til 2006, hefur hlutfall íslenskra fanga, sem
afplána refsingu fyrir fíkniefnabrot, hækkað
úr 11% í tæp 30% . Það er því dapurleg
staðreynd að í dag situr langstærstur hluti
fanga inni fyrir fíkniefnabrot, eða um 89
manns árið 2009 . Árið 1981 voru þeir
21 . Sömu þróun má sjá víðast hvar annars
staðar þar sem refsistefna er viðhöfð í
fíkniefnalöggjöf . Auðgunarbrotum hefur
fjölgað hér á landi og má ef til vill að miklu
leyti rekja til þess að stór hluti auðgunarbrota
á rætur sínar að rekja til aðila sem stunda
brotastarfsemi til að fjármagna frekari
fíkniefnaviðskipti .23 Vímuefnaneytendur í
Bretlandi fremja 56% allra glæpa, og eru
þar ekki með talin afbrot fyrir vörslu eða
dreifingu ólöglegra fíkniefna .24 Varnaðar­
áhrif refsinga við fíkniefnabrotum eru
samkvæmt niðurstöðum fjölmargra rann­
sókna, ólíkt því sem kenningin gerir ráð
fyrir, sáralítil eða engin .25
Fjölgun afbrota má hugsanlega rekja til
ákveðins vítahrings sem refsistefnan skapar
fíkl um . Um er að ræða ófyrirséða hliðarverk­
22 Greenwald, Glenn: Drug Decriminalization in Portugal .
23 Margrét Sæmundsdóttir: „Áhrifamáttur refsinga“ .
Tímarit lögfræðinga . 2007; 57 (2) . Bls . 177–194 .
24 Prime Minister’s Strategy Unit. Strategy Unit Drugs
Report, Phase one – Understanding the issues . Bretland . 2003 .
25 Höfundur vann mynd úr eftirfarandi heimildum:
Hagstofa Íslands . Sakfellingar eftir brotategundum og kyni
1993–2006 .
un þess að til er ólöglegur vímuefnamarkað­
ur . Þeir sem haldnir eru fíknisjúkdómi
neyðast fíknarinnar vegna til þess að verða
sér úti um fíkniefni og svífast jafnan einskis
til þess . Vændi, rán, innbrot og þjófnaðir
eru jafnan fylgifiskur fíkniefnaneyslu en
verða ekki rakin til vímunnar sjálfrar heldur
hinnar sterku fíknar þar sem fíkillinn þarf
að leita í undirheima til að verða sér úti um
þau efni sem hann er háður . Þannig mætti
hugsanlega með tiltölulega einföldum
aðgerðum draga verulega úr afbrotum .
Rétt væri að kanna þjóðhagslega hag­
kvæmni þess að bjóða þeim vímuefnafíkl­
um sem hvað verst eru settir í fíkn sinni upp
á aðgengi að vímuefnum, ókeypis eða gegn
vægu gjaldi . Að mörgum útfærsluatriðum
þarf þó að huga en heppilegast væri að líta til
fordæma þar sem slíkt hefur verið reynt og
útfæra að íslenskum aðstæðum . Hugsanlega
væri þannig hægt að draga verulega úr þeim
afbrotum sem þessi hópur vímuefnafíkla
fremur jafnan til að fjármagna sína eigin
vímuefnaneyslu og draga úr kostnaðinum
sem því fylgir . Með þessum hætti væri
einnig hægt að veita þessum hópi aukinn
félagslegan stuðning og heilbrigðisþjónustu
við hæfi . Líklega væri þannig auðveldara að
halda meðferðarúrræðum að þessum hópi og
auka aðgengi hans að úrræðum til að draga
úr eða koma í veg fyrir vímuefnanotkun sína
(enda er óttinn við refsingu helsti tálmi þess
að vímuefnafíklar leita sér meðferðar) .26
Refsistefnan verndar ekki
börn og ungmenni
Áfengisneysla og ölvunardrykkja ung­menna hefur dregist verulega saman
og er áfengisneysla unglinga á Íslandi nú
með því lægsta sem gerist í Evrópu . Að
sama skapi hefur tekist að draga verulega úr
26 Greenwald, Glenn: Drug Decriminalization in Portugal.