Þjóðmál - 01.06.2011, Side 65

Þjóðmál SUmAR 2011 63
í kenningum Adams Smiths, sem hann
setti fram í Auðmagni þjóðanna í upphafi
iðnbyltingar . Andóf við sívaxandi hluta
ríkisútgjalda af VLF kom fram á 9 . áratug
20 . aldarinnar með Margaret Thatcher
á Stóra­Bretlandi og Ronald Reagan í
Bandaríkjunum, en síðan hafa ríkisumsvifin
skipazt á verri veg og um þverbak keyrði
við bankahrunið 2008 . Nú eiga allmargar
ríkisstjórnir engra annarra kosta völ en að
draga úr hefðbundnum rekstrarkostnaði
til að grynnka á skuldunum, þ .m .t . sú
íslenzka, því að ella stefnir í þjóðargjaldþrot
á tímabilinu 2012–2020 . Til að „léttast“
verða þessar ríkisstjórnir að gera tvennt: að
læra að gera meira fyrir minna, sem þýðir
að nútímavæða ríkisreksturinn og að skera
niður núverandi framboð, sem m .a . þýðir
að skera niður ýmiss konar millifærslur .
Það er mjög misjafn árangur af ríkisrekstri
og með því að taka upp aðferðir þeirra,
sem bezt hafa staðið sig á hverju sviði, má
bæta árangurinn . Sem dæmi má nefna, að
Bandaríkjamenn eyða tvöfaldri upphæð á
íbúa til heilbrigðismála á við Svía, og samt
er meðalaldur hærri í Svíþjóð . Kannanir á
árangri skóla í Evrópu og í Bandaríkjunum
sýna, að þessar stofnanir skortir ekki fé, eins
og verkalýðsfélög fullyrða, heldur skortir
betra vinnuafl og heimild skólastjórnenda
til að innleiða hvata í starfsemina og til að
segja upp óhæfu starfsfólki .
Með gæðaaukningu starfseminnar og af­
kastaaukningu yrði gríðarlegur sparnaður,
og þjónustan mundi batna . Öllum úttektum
á ríkisstarfsemi ber saman um eftirfarandi:
Stefna ber á að borga góðum starfsmönnum
vel, gera árangur starfsmanna, deilda og stofn­
ana gegnsæjan, einfalda skattkerfið, stefna á
kjarna starfsemi hins opinbera og skapa aðstæður
fyrir frjálsa samkeppni margra aðila um að
veita ríkinu þjónustu. Í Hong Kong eru t .d .
90% félagsþjónustunnar veitt af samtökum
borgaranna, og ríkið borgar fyrir hana .
Lengst allra í að gera meira fyrir minna
hefur borgríkið Singapúr náð, en þar nema
ríkisútgjöld aðeins 19% af VLF . Í Singapúr
er öryggisnet fyrir borgarana á vegum
ríkisins, en ríkið stundar ekki starfsemi,
sem einkaaðilar geta leyst betur af hendi .
Þar er í raun aðeins kjarnastarfsemi á hendi
ríkisstarfsmanna, s .s . löggæzla, landvarnir,
dómgæzla, stjórnarráð, seðlabanki (sem
einnig mætti úthýsa að dómi sumra),
skattheimta o .s .frv . Ef borgararnir þurfa á að
halda þjónustu, sem ríkið hefur tekið að sér
að standa straum af, fá þeir ákveðna upphæð
frá ríkissjóði til að kaupa þessa þjónustu .
Þeir leita þá hófanna á frjálsum markaði . Fái
þeir þjónustuna ódýrari en nemur framlagi
ríkisins, halda þeir mismuninum . Kaupi
þeir þjónustuna hærra verði, verða þeir að
standa sjálfir straum af mismuninum eða að
leita til tryggingafélags síns, lífeyrissjóðs eða
í sjóði verkalýðsfélags, sem þeir kunna að
vera félagar í (engin skylduaðild) .
Þetta fyrirkomulag Singapúrmanna eru
Kínverjar nú að íhuga að taka upp hjá sér,
því að þeir hafa áttað sig á, að fyrirkomulag
ríkisrekstrar Vesturlanda er ósjálfbært . Fyrir
Íslendinga er sjálfsagt að innleiða þetta kerfi í
áföngum til að sannreyna kosti þess og mátt
til sparnaðar ríkisútgjalda, til gæðaaukningar
og útrýmingar biðlista . Ef innleiðing tekst,
er ríkið búið að virkja markaðskerfið fyrir
þá félagslegu þjónustu, sem meirihluti
Alþingis hverju sinni ákveður, að vera skuli
kostaður af hinu opinbera . Með þessari
uppstokkun opinbers rekstrar má slá tvær
flugur í einu höggi: Að varðveita aðgang
allra þjóðfélagsþegna að gæðaþjónustu með
minni útlátum úr sameiginlegum sjóðum .
Heimildir m .a .:
– The Economist, marz 2011, ítarleg umfjöllun tíma­
ritsins um bágborna stöðu hagkerfis heimsins vegna
skuldasöfnunar, sem hamlar hagvexti .
– Haraldur L . Haraldsson, hagfræðingur: „Er landið
að rísa?“, Morgunblaðið 30 . apríl 2011 .