Þjóðmál - 01.06.2011, Síða 66

64 Þjóðmál SUmAR 2011
Björn Jón Bragason
Leyndarhyggja stjórnvalda
Sá sem leynir upplýsingum getur átt alls­kost ar við þann sem leyndur er upp lýs­
ing um . Á fyrri öldum voru leyndar skjala söfn
(Geheimarchiv) aðalsmanna og kónga notuð
sem vopnabúr og skjölin sýnd eða fal in eftir því
sem hentaði valdhöfunum hverju sinni í keppni
þeirra um auð og áhrif . Á upp lýsingaröld
komu fram nýjar hug myndir um skjalasöfn
hins opinbera og talið rétt að frjálsir og jafnir
borgarar ættu aðgang að skjölum, en þannig
mætti auka tiltrú al mennings á stjórnkerfinu
og sporna við ger ræð is legum stjórnarháttum .
Hugsjónir nýrra tíma um upplýsingarétt
al mennings náðu ekki fyllilega fótfestu hér á
landi fyrr en 1 . janúar 1997, en þá tóku gildi
upp lýsingalög nr . 50/1996 . Í greinargerð með
frumvarpi til þeirra laga kom fram að talið væri
sjálfsagt í nútíma legum lýðræðisþjóðfélög um
að almenning ur ætti þess kost að fylgjast með
störfum stjórnvalda . Liður í því væri að auð­
velda að gang að upplýsingum í málum sem
væru til meðferðar eða hefðu verið til með­
ferðar hjá stjórnvöldum, jafnvel þó að málin
snertu ekki viðkomandi . Meðal annarra rök­
semda fyrir lagasetningunni var að lögunum
væri ætlað að draga úr tortryggni almennings
í garð stjórnvalda, þar sem tortryggnin ætti
oft og tíðum rætur sínar að rekja til þess að
upplýsingum hefði verið haldið leyndum
að ósekju . Meginreglan skyldi vera sú að
aðgangur yrði greiður að öllum upplýsingum,
nema þeim sem sérstaklega væru undanskild ar
í lögum, en til þess þyrfti þó brýnar ástæður .
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp til nýrra
upp lýsingalaga, en framlagning þess frum­
varps var kveikjan að þessari grein . Ég hyggst
hér í fáeinum orðum segja frá reynslu minni
af fram kvæmd núgildandi laga og síðan stikla
á stóru í frumvarpi því sem nú hefur verið lagt
fram .
Of víðtækar undanþágur
Lög nr . 50/1996 fólu í sér mikilsverða rétt ar bót, en þrátt fyrir það er að mínu
viti kveðið á um of víðtækar undanþágur frá
lög unum . Samkvæmt 4 . gr . þeirra tekur upp­
lýs ingaréttur almennings ekki til
• fundargerða ríkisráðs og ríkisstjórnar, minnis­
greina á ráðherrafundum og skjala sem tekin
hafa verið saman fyrir slíka fundi;
• bréfaskipta stjórnvalda við sérfróða menn til
afnota í dómsmáli eða við athugun á því hvort
slíkt mál skuli höfðað;
• vinnuskjala sem stjórnvald hefur ritað til eigin
afnota . Þó skal veita aðgang að vinnuskjölum
ef þau hafa að geyma endanlega ákvörðun um
afgreiðslu máls eða upplýsingar sem ekki verður
aflað annars staðar frá;
• umsókna um störf hjá ríki eða sveitarfélögum
og allra gagna sem þær varða . Þó er skylt að veita
upplýsingar um nöfn, heimilisföng og starfsheiti
umsækjenda þegar umsóknarfrestur er liðinn .