Þjóðmál - 01.06.2011, Qupperneq 70

68 Þjóðmál SUmAR 2011
refsa skuli fræðimönnum og öðrum þeim sem
fara ekki með gögn í samræmi við fyrirmæli
stofnana . Eiga þeir yfir höfði sér fangelsi allt
að þremur árum, sbr . 34 . gr . frumvarpsins .
Þetta nýja ákvæði felur vitaskuld í sér enn
frekari tálmun á upplýsingarétti .
Skjöl hulin sjónum í 110 ár
Samhliða nýjum upplýsingalögum hafa verið bornar fram nokkrar breytingar
á lögum um Þjóðskjalasafn Íslands . Þar er
kveðið á um ýmsar frekari tálmanir á aðgengi
almenn ings að upplýsingum og mun ný
grein bætast við lögin sem verður að 9 . gr . d
og er hún svohljóðandi:
Þegar sérstaklega stendur á getur þjóð skjala­
vörð ur ákveðið að synja um aðgang að skjali
sem er yngra en 110 ára, svo sem þegar það
hefur að geyma upplýsingar um einka málefni
einstaklings sem enn er á lífi eða um almanna­
hagsmuni er að ræða .
Hér er stjórnvöldum gefinn möguleiki á
gríðarlega víðri túlkun, enda má ætla að mjög
stór hluti skjala varði í einhverjum skiln ingi
einkamálefni einstaklings eða almanna hags­
muni . Í reynd er um opna heim ild að ræða,
en hún er ekki skilyrt að neinu marki . Þannig
gætu gögn frá árinu 1901 verið undanþegin
upplýs inga rétti á grund velli almannahags­
muna . Erfitt er að gera sér í hugarlund hvaða
gögn er varða almanna hagsmuni frá upphafi
síðustu aldar ættu að vera undanþegin
upplýsingarétti í nútím anum .
Nefna mætti mörg fleiri dæmi úr frumvarpi
til laga um ný upplýsingalög, sem og með­
fylgjandi breytingarlögum, sem sýna svo
ekki verður um villst að stjórnvöld hyggjast
tak marka til muna aðgengi almennings að
upp lýsingum . Raunar er hryggilegt að sjá að
sumir þeir opinberu aðilar sem sagt hafa álit
sitt á frumvarpinu vildu ganga mun lengra
í að takmarka rétt almennings að upp­
lýsing um . Einna lengst gengur Már Guð­
munds son seðlabankastjóri í bréfi sínu til
alls herjarnefndar, en Seðlabankinn er gott
dæmi um stofnun sem þyrfti að sæta mun
ríkara eftirliti almennings en nú er enda
virðist sem skelfileg valdníðsla þrífist innan
veggja þeirrar stofnunar í krafti leyndarinnar,
líkt og bent var á í úttekt í síðasta tölublaði
Þjóðmála .
Að lokum
Líkt og að framan er rakið er mikill mis­brestur á að núgildandi upplýsinga lögum
sé framfylgt og oft er erindum ekki sinnt . Þá
er með öllu óþolandi fyrir réttaröryggi ef
ómögulegt er að nálgast skjöl vegna þess eins
að ekki var hirt um að skrá þau og flokka, eða
þá að þeim hefur beinlínis verið fargað . Mér er
ljóst að borgarar hafa orðið fyrir stórkostlegu
tjóni vegna slælegrar skjalavörslu, að ekki sé
talað um það ef embættismenn hreinlega láta
ógert að taka saman gögn sem varða viður­
hlutamiklar ákvarðanir .
Núgildandi upplýsingalögum þyrfti að
framfylgja betur, en þau tryggja þó í flestu
tilliti upplýsingarétt almennings . Þrátt fyrir
það væri rétt að auka aðgengi almennings að
upplýsingum, til dæmis með því að þrengja
skilgreiningu á hugtakinu vinnuskjal .
Frumvarp Jóhönnu Sigurðardóttur til
nýrra upplýsingalaga ber þess hins vegar öll
merki að markmiðið sé að aðlaga réttindi
borgaranna að skipulagi stjórnvalda .
Ef frumvarpið hefði verið samið í anda
nútímalegra viðhorfa hefði átt að tryggja
sem víðtækastan rétt einstaklinganna að
upplýsingum stjórnvalda . Það hefði síðan
verið verkefni stjórnvalda að aðlaga skipulag
sitt að þeim víðtæka rétti, en ekki öfugt .
Frumvarpið felur um sumt í sér afturhvarf
til leyndarhyggju fyrri alda, en frekari leynd
yfir opinberum upplýsingum mun leiða til
enn meiri misnotkunar opinbers valds en
nú er .