Þjóðmál - 01.06.2011, Síða 91

Þjóðmál SUmAR 2011 89
á árunum 1999–2001 komu víða um lönd
út stórir og þykkir doðrantar um öldina og
helstu viðburði hennar . Í mörgum tilvikum
var þarna um að ræða yfirlitsrit þar sem
áhersla var ekki síður lögð á myndefni en
texta, en einnig voru gefin út vönduð rit
þar sem höfundar fjölluðu um sögu 20 .
aldarinnar á fræðilegan hátt og freistuðu
þess að greina helstu viðburði
hennar, orsakir þeirra og af­
leiðingar . Í þessum ritum, hin­
um almennu jafnt sem hin um
fræðilegu, var því oft hald ið
fram að 20 . öldin hafi ver­
ið róstusamari, öfgafyllri og
við burða ríkari en aðrar aldir
mann kynssögunnar . Færðu við ­
komandi höfundar mörg og
mis jafnlega sannfærandi rök
því mati sínu til stuðnings .
Hér verður engin afstaða tek­
in til þessara full yrðinga, en hitt fer ekki á milli
mála, að 20 . öldin var viðburðarík og ærið
agasöm . Hún hófst með átökum og skærum
víða um heim og síðan braust fyrri heims ­
styrjöldin út og stóð í full fimm ár . Styr jöldin
mótaði mjög alla sögu aldarinnar og sama
máli gegndi um atburði, sem urðu á styr jald­
ar ár un um, ekki síst byltinguna í Rússlandi .
Um rússnesku byltinguna hefur meira
verið skrifað en um flesta aðra atburði á
20 . öld . Lengi framan skiptust þeir, sem
um byltinguna fjölluðu, í tvo meginhópa . Í
öðrum voru þeir sem fögnuðu byltingunni
og töldu hana hafa markað tímamót í sögu
mannkynsins, upphaf nýs dags, eins og einn
höfundur komst að orði . Þeir, sem þannig
litu á málin, voru undantekningarlítið
hlynntir Sovétríkjunum og lögðu margir
áherslu á að skrifa um það sem þeir kölluðu
„októberbyltinguna“ en hirtu minna um
aðdragandann . Í hinum hópnum voru
höfundar sem voru andsnúnir byltingunni
og Sovétríkjunum af ýmsum ástæðum og
fundu hvorutveggja flest til foráttu . Í þeim
hópi voru ýmsir vestrænir menntamenn,
sem höfðu aðhyllst kommúnisma á yngri
árum, en orðið viðskila við flokk og félaga
af ýmsum ástæðum .
Skrif flestra höfunda úr báðum hópum
voru sama marki brennd og hljóta að teljast
harla frumstæð sagnfræði . Höfundarnir
liðu fyrir skort á traustum
frumheimildum og vitneskja
flestra þeirra um byltinguna,
aðdraganda hennar og einstök
atriði var í raun takmörkuð .
Hún byggðist á tiltölulega fáum
og oft ótraustum heimildum,
oftast endurminningum og
frásögnum landflótta Rússa,
Sögu rússnesku byltingarinnar
eftir Leon Trotskij, ritum nokk­
urra Vesturlandabúa sem höfðu
dvalist í Rússlandi á byltingar­
tímanum, fáeinum handritum sem tekist
hafði að smygla úr landi, við tölum við
flóttamenn og loks opinberum söguritum
sovéskra yfirvalda sem fáir tóku reyndar
mark á . Afleiðingin varð sú að ritsmíðar
fræðimanna í báðum hópum einkenndust
af takmarkaðri vitneskju, stjórn mála­
skoðunum (og fordómum) þeirra sjálfra
og heimildarmanna þeirra og oft reyndu
menn að geta í eyður þar sem þekkinguna
þraut . Fyrir vikið át hver upp eftir öðrum,
vinstrisinnaðir höfundar margtuggu sömu
goðsagnirnar, sem oft voru runnar undan
rifjum sovéskra yfirvalda, en menn í hinum
hópnum andmæltu og reyndu stundum að
draga dár að einfeldni hinna og trúgirni .
Báðir fóru tíðum villur vegar þegar þeir
reyndu að fjalla af skynsamlegu viti um mál
sem þeir vissu í raun ósköp lítið um .
Þetta tók ekki að breytast fyrir alvöru fyrr en
eftir fall Sovétríkjanna . Þá fengu fræðimenn,
vestrænir og aðrir þeir sem ekki höfðu verið
sérstakir trúnaðarmenn Kommúnistaflokks