Morgunblaðið - 12.11.2015, Qupperneq 48

48 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2015
Karl Blöndal
kbl@mbl.is
Andlát Helmuts Schmidts var á for-
síðum allra dagblaða í Þýskalandi í
gær. Schmidt, sem var kanslari
Vestur-Þýskalands frá 1974 til 1982,
lést á þriðjudag, 96 ára að aldri.
Hann var raunsær stjórnmálamað-
ur, sem vildi að Vestur-Þjóðverjar
létu meira að sér kveða á al-
þjóðavettvangi. Schmidt var áber-
andi í þýskri umræðu allt til dauða-
dags og naut mikillar virðingar í
heimalandi sínu og víðar fyrir að
tala tæpitungulaust, hlaut snemma
viðurnefnið „kjaftur“.
Hann varði m.a. stefnu Pútíns
Rússlandsforseta í Úkraínu og var
gagnrýndur fyrir þjónkun við for-
setann. Angela Merkel, kanslari
Þýskalands, sagði að Schmidt hefði
verið „pólitísk stofnun“. Hún hefði
leitað til hans og kunnað að „meta
ráð hans og dómgreind“.
Schmidt fæddist 23. desember ár-
ið 1918 í verkamannahverfinu
Barmbeck í Hamborg. Þegar Hitler
komst til valda 1933 gekk Schmidt í
Hitlersæskuna og 1937 var hann
kvaddur í herinn. Hann var liðþjálfi
í loftvarnasveit eftir að stríðið hófst
og fékk járnkrossinn.
Löngu síðar greindi hann frá því
að afi hans hefði verið gyðingur og
lýsti því hvernig hann og faðir hans
hefðu falsað skjöl til að fela sann-
leikann fyrir nasistum.
Skar sig strax úr
Schmidt hafði langað til að læra
borgarskipulag, en eftir stríðið
lærði hann þjóðhagfræði. Hann
gekk í Sósíaldemókrataflokkinn
meðan hann var í námi. 1953 var
hann kosinn á þing og skar sig strax
þá úr í flokknum.
1961 sneri hann aftur til Ham-
borgar og settist í borgarstjórn. Ár-
ið eftir varð hann landsþekktur fyr-
ir að stjórna björgunaraðgerðum í
fjarveru borgarstjórans þegar Sax-
elfur flæddi yfir bakka sína og um
300 manns drukknuðu.
Schmidt sneri aftur á þing 1965
og sérhæfði sig í varnarmálum.
Þegar Willy Brandt varð kanslari
1969 gerði hann Schmidt að
varnarmálaráðherra. Hann varð
fjármálaráðherra 1972 og dró ekki
dul á þá afstöðu sína að umfangs-
mikil félagsþjónusta yrði aðeins
fjármögnuð þar sem kapítalisminn
fengi að njóta sín.
Náið samstarf við Frakka
Schmidt varð kanslari 1974 eftir
að Brandt þurfti að segja af sér
þegar í ljós kom að aðstoðarmaður
hans var austurþýskur njósnari.
Strax í upphafi kanslaratíðar
sinnar tókst náið samstarf með
Schmidt og Valery Giscard D’Esta-
ing, sem var kjörinn forseti Frakk-
lands sama ár. Þótt þeir væru ólíkir
og af gerólíkum uppruna náðu þeir
vel saman og samstarf Vestur-
Þýskalands og Frakklands dafnaði
undir þeirra forustu. V-Þýskaland
varð drifkrafturinn í efnahags-
málum á meðan Frakkland var rödd
Evrópu út á við.
Kanslaranum tókst að halda efna-
hagslífinu gangandi þegar olíu-
kreppan skall á 1973. Árið 1977
rændu palestínskir vígamenn far-
þegavél Lufthansa og kröfðust þess
að liðsmenn hryðjuverkasamtak-
anna Rauðu herdeildarinnar, RAF,
yrðu látnir lausir. Schmidt fyrirskip-
aði að ráðist yrði um borð í vélina.
Sama ár framdi Rauða herdeildin
morð og sprengjuárásir í Vestur-
Þýskalandi. Gengið var á milli bols
og höfuðs á samtökunum eftir að
þýska iðnjöfrinum Hanns-Martin
Schleyer var rænt og hann tekinn af
lífi. Schmidt var ekki tilbúinn til að
ganga til samninga við hryðjuverka-
menn og tók þá ákvörðun að yrði
honum eða konu hans, Hannelore,
rænt skyldi ekki greitt lausnargjald.
Schmidt snerist gegn vinstri-
vængnum í flokki sínum þegar hann
ákvað að bandarískum kjarnorku-
flaugum skyldi komið fyrir í Vestur-
Þýskalandi til mótvægis við flaugar
Sovétmanna. Sú ákvörðun leiddi til
mikilla mótmæla.
Árið 1982 var kanslaratími
Schmidts á enda. Samstarfsflokk-
urinn í ríkisstjórn, Frjálsir demó-
kratar, sneri við honum baki og
þingið lýsti yfir vantrausti á hann.
Ný stjórn tók við undir forustu
hægrimannsins Helmuts Kohls.
Schmidt brást ókvæða við og taldi
að kjósendur hefðu átt að eiga síð-
asta orðið. Kristilegir demókratar
sögðu hins vegar að sósíal-
demókratar gætu sjálfum sér um
kennt. „Enginn okkar talaði með
jafn móðgandi hætti um ykkur og þú
um sumt af þínu eigin fólki,“ sagði
stjórnmálamaður af hægri vængnum
við hann.
Eftir að ferli Schmidts í stjórn-
málum lauk varð hann meðútgefandi
tímaritsins Die Zeit og þar gat hann
skrifað um samtímamál. Hann spil-
aði einnig á píanó og voru gefnar út
upptökur af flutningi hans á verkum
Mozarts og Bachs.
Reykti eins og strompur
Schmidt strompreykti öll sín full-
orðinsár og það gerði kona hans,
Hannelore, einnig. Hún var í miklum
metum hjá Þjóðverjum og átti hann
pólitískt fylgi að einhverju leyti því
að þakka. Þau giftust í stríðinu en
Hannelore lést árið 2010. Þau áttu
eina dóttur, Susanne, sem nú fram-
leiðir sjónvarpsefni í London.
Hægt væri að skrifa grein um
reykingar Schmidts. Hann reykti
hvar sem hann kom og lét sér bann
við reykingum í léttu rúmi liggja,
hvort sem það var í sjónvarpi eða á
opinberum stöðum. Árið 2008 var
hann kærður fyrir reykingar. „Ég
læt engan banna mér að reykja,“
sagði hann þá. „Ég vil ekki vera að
setja fordæmi. Stjórnmálamenn
ættu að setja öðrum fordæmi á sínu
sviði, ekki á öllum sviðum lífsins.
Það væri til of mikils mælst.“
Raunsær leiðtogi og þekktur
fyrir að vera ómyrkur í máli
 Þjóðverjar syrgja Helmut Schmidt sem á tíræðisaldri lét enn að sér kveða í stjórnmálum
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Stjórnarráðið Schmidt sótti Íslendinga heim árið 1977, hér sést hann með Geir Hallgrímssyni forsætisráðherra.
Deilt er hart á Recep Tayyip Erdog-
an, forseta Tyrklands, í nýrri skýrslu
framkvæmdastjórnar Evrópusam-
bandsins, ESB, sem lögð var fram á
þingi sambandsins í vikunni. Er
hann sagður með stefnu sinni
minnka líkurnar á að Tyrkir geti full-
nægt skilyrðum sem sett eru fyrir
aðild. Forsetinn reynir nú að koma
því til leiðar að völd forsetaembætt-
isins, sem er nær valdalaust, verði
aukin, en flokkur hans vann mikinn
sigur þingkosningum nýverið.
Erdogan sagði nýlega að hann
myndi ganga enn harðar fram í bar-
áttu gegn kúrdískum uppreisnar-
mönnum sem vilja að héruð kúrd-
ískumælandi fólks fái meiri sjálf-
stjórn. Eitt af því sem ESB hefur
gagnrýnt í Tyrklandi er réttinda-
leysi kúrdíska þjóðarbrotsins, um 15
milljóna manna, en alls búa hátt í 80
milljónir manna í landinu. Erdogan
og flokkur hans eru einnig sakaðir
um að hafa misnotað aðstöðu sína í
kosningunum.
„Virk þátttaka forsetans í kosn-
ingabaráttunni og aukinn þrýsting-
ur á fjölmiðla veldur áhyggjum,“
segir í skýrslunni. Hún fjallar um
stöðu mála í ríkjum sem hafa sótt
um aðild að ESB, en það gerði
Tyrkland í reynd á sjöunda ára-
tugnum. Erdogan, sem var lengi
forsætisráðherra en var kjörinn for-
seti í fyrra, er sagður hafa skipt sér
af mörgum pólitískum málum sem
séu langt utan við skilgreint starfs-
svið hans samkvæmt stjórnar-
skránni. kjon@mbl.is
Erdogan gagn-
rýndur hart
 ESB segir að
forsetinn misnoti
embætti sitt
AFP
Ákveðinn Recep Tayyip Erdogan
forseti flytur ræðu í Ankara.
AUKIN ÞJÓNUSTA
VIÐ EIGENDUR VW
• Bílson er sérhæft og vottað þjónustuverkstæði sem
uppfyllir allar ströngustu kröfur Volkswagen.
• Fullkomin forgreiningarstöð þar sem greina má flest
allt um ástand bílsins og gæði.
• Bílson hefur gæðavottun Bílgreinasambandsins með gæðaúttekt frá BSI á Íslandi auk
starfsleyfis til endurskoðunar frá Samgöngustofu.
Við leitumst við að vera samstíga því besta í Evrópu.
Komið, sjáið og sannfærist.
Kletthálsi 9 • Sími 568 1090
- V E R K S T Æ Ð I Ð -