Orð og tunga - 01.06.1998, Blaðsíða 49

Kristín Bjarnadóttir: Orðaforði í skýringum
37
6.4 Flettur og merkingarliður
Fjórða atriðið á listanum yfir mismunandi aðferðir í glímunni við skýringarorðaforðann
hljóðar svo:
Orð sem notuð eru í skýringum verða að koma fram sem flettiorð í bókinni
í öllum þeim merkingum sem þau hafa í skýringunum.
Við fyrstu sýn virðist þessi aðferð vera lík næsta lið hér á undan en þegar betur er að
gáð er enn erfiðara að framfylgja þessu. Það er tiltölulega einfalt að bera saman tvo
orðalista, flettiorð og skýringarorð. Til þess að framfylgja þeirri stefnu sem hér er boðuð
virðist hins vegar vera nauðsynlegt að fara í gegnum hverja skýringu á þann hátt sem
sýndur er í viðauka um rakningu á orðum sem notuð eru í skýringum við flettiorðið
naflastrengur hér á eftir. Þar eru tvö orð í ágætri skýringu rakin í gegnum ÍO — og
ekki einu sinni farið alla leið. Samt sem áður er leiðin í gegnum fletturnar sem felast í
þessari skýringu orðin býsna löng þegar á leiðarenda er komið. Víst er þetta hægt en ég
er hrædd um að það yrði bæði erfitt og dýrt!
Dæmi um það að orð séu notuð í skýringu í merkingu sem ekki kemur fram í
flettiorðinu í IO eru orðin frjór ogfrjósamur í skýringunni á sögninni//ýo'vga (sjá dæmi
(10) og 2.3.1.4.4-2.3.1.4.4.2 í viðauka):
(10) a frjóvga, -aði s gera frjóan, frjósaman.
b frjór l 1 frjósamur, með fullþroska æxlunarfrumum; þroskavænlegur, hug-
myndaríkur ...4
c frjósamur l frjór, sem gefur góða uppskeru; sem á mörg afkvæmi.
í 1 ýsi ngarorðunu m frjór ogfrjósamur felst samkvæmt skýringunum á þeim aðeins að
einstaklingurinn sem hefur til að bera þá eiginleika sem þau lýsa sé fær um að frjóvgast,
ekki það að frumusamruni hafi orðið, eins og fram kemur í skýringu við nafnorðið
frjóvgun:
(11) frjóvgun, -ar, -anir kv samruni tveggja kynfrumna, karlfrumu og kvenfrumu,
í eina okfrumu.5
Þarna hefur mikil vægur þáttur tapast í merkingunni á sögninni aðfrjóvga þannig að eng-
inn nýr einstaklingur verður til. Því er ljóst að endurskoða þarf merkingarskýringarnar
í (10).
Gífurleg vinna fylgir því að ganga úr skugga um að merking orða í skýringum
komist alltaf til skila í flettiorðunum.
4Hér er einn merkingarliður tölusettur í flettunni. Liðimir eru ekki fleiri.
5Orðið okfruma er fletta í bókinni og skýringin er „fmma sem myndast við sammna karlkynfmmu og
kvenkynfmmu, fyrsta fruma nýs einstaklings í kynæxlun." Takið eftir mismuni á orðalagi í skýringunum
á okfrumu og frjóvgmv, þar em orðin kynfruma, karlfruma, kvenfruma annars vegar en karlkynfruma og
kvenkynfruma hins vegar. Orðin kynfruma og kvenfruma em flettur í bókinni en orðin karlfruma, karlkynfruma
°g kvenkynfruma em það ekki.