Orð og tunga - 01.06.1998, Blaðsíða 21

Guðrún Kvaran:
Uppruni orðaforðans
í „Islenskri orðabókÉ<
I því sem hér fer á eftir verður fjallað um orðaforðann í íslenskri orðabók handa skólum
og almenningi (hér eftir IO) sem Menningarsjóður gaf út fyrst 1963 og síðan aftur,
aukna og endurbætta 1983. Ég mun hér eftir nota þessi ártöl til að greina útgáfurnar að.
Það er forvitnilegt að athuga hvernig safnað var til fyrstu íslensku orðabókarinnar
sem gefin var út með íslenskum skýringum og ætluð skólum og almenningi. Hvert
var orðaforðinn sóttur og hvaða heimildir liggja að baki þeim orðum sem valin voru í
bókina? Við þessum spurningum fást ekki endanleg svör en hægt er að rekja hvert helstu
þræðir liggja. Nokkurn fróðleik má sækja í formála fyrstu útgáfu sem Ami Böðvarsson,
ritstjóri bókarinnar, skrifaði. Þar er gerð nokkur grein fyrir þeim ritum sem stuðst var
við á meðan á undirbúningi bókarinnar stóð. Taldar eru helstu orðabækur sem notast
hafði verið við og er þar fyrst nefnd íslensk-dönsk orðabók Sigfúsar Blöndals frá 1920-
1924. Tekið er fram að orðaforði hennar, merkingarskil og skýringar séu grundvöllur
bókarinnar. Þá er nefnt að seðlasöfn Orðabókar Háskólans hafi mikið verið notuð en
þó hafi ekki verið unnt að kanna þau til hlítar sökum tímaskorts. Þaðan séu þó allmörg
orð runnin, einkum úr talmálssafni. Leitað var fanga í seðlasafni því sem varð til við
undirbúning að viðbæti við orðabók Blöndals sem unnið var að um sama leyti og gefinn
var út sama ár og IO. Arni Böðvarsson sá að miklum hluta um orðtöku fyrir viðbætinn.
Næst eru taldar upp nokkrar orðabækur sem notaðar hafi verið meira eða minna við
vinnslu verksins. Það voru:
Björn Halldórsson. Orðabók. íslensk-latnesk-dönsk. 1814.
Guðbrandur Vigfússon og Richard Cleasby. An Icelandic-English Dic-
tionary. 1874.
Guðni Jónsson. Eddulyklar. 1954.
Finnur Jónsson. Ordbog til rímur. 1926-28.
Johan Fritzner. Ordbog over Det gamle norske sprog. 1883-96.
Guðmundur Hannesson. íslenzk lœknisfrœðiheiti. 1954.
9