Orð og tunga - 01.06.1998, Blaðsíða 41

Eiríkur Rögnvaldsson: Málfræði í íslenskri orðabók: Hvernig og til hvers?
29
(6) a. heimil|1, heil|l, sæl|l, væn|n, há|r, trú|r; stól|l, gúl|l, hól|l
b. þögull, háll, fúll, beinn, mjór, nýr; bíll, fónn, kjóll
c. stór|, vitur|; dýr, bitur
Ég tel einboðið að sleppa beygingarlýsingu við þau orð sem fylgja föstum reglum.
Þannig væri gefið krani k, kompa kv, borð h, lunga h, o.s.frv. Það er ekki heldur
ástæða til að sýna hljóðavíxl þar sem þau eru alveg regluleg. Þannig finnst mér óþarft
að hafa alda, öldu, öldur kv, land, lönd, lönd H o.s.frv.; öll veik kvenkynsorð og sterk
hvorugkynsorð með a í stofni hafa þessi víxl, og því væri nóg að tilfæra nf.et. Aftur á
móti væri eðlilegt að hafa upplýsingar um hljóðavíxl í orðum eins og fjörður og köttur.
Oft væri full þörf á að tilfæra fleiri beygingarmyndir sagna en gert er í 10. Lítum á
dæmi:
(7) a. finna, fann, fundum, fundið s; sofa, svaf, sváfum, sofið s
b. spá, -ði s; þrá, -ði s; gá (3. p et nt gáir), -ði s; ná (fh nt næ), -ði s
Viðtengingarháttur þátíðar af sterkum sögnum reynist mörgum þungur í skauti, og því
væri æskilegt að myndir eins og fyndi og svœfi væru gefnar. Sama gildir reyndar um
sumar veikar sagnir, eins og þær sem taldar eru í (7b). Þar að auki er ósamræmi í því
hvaða persóna gefin er, þegar ástæða þykir til að sýna einnig nútíðarmynd; af gá er sýnd
3. p., en af ná 1. p.
Stór hluti sterkra karlkynsorða endar á -s í ef.et. og -ar í nf.ft. Til greina kæmi
að sleppa því að láta þessara fallendinga getið, en nefna aðeins endingar þeirra orða
sem víkja frá þessari meginreglu. Þannig gæti staðið hestur k, en staður, -ar, -ir k.
Það er líka nauðsynlegt að sýna hvar endingamar koma; hvað þarf að klippa aftan af
uppflettimyndinni. Þannig er að mínu mati ekki nóg að hafa hamar, -ars, -rar, heldur
verður að vera ham\ar, -ars, -rar.
I (8) má sjá dæmi um þær beygingarlegu upplýsingar sem ég tel að fylgja þyrftu
nokkrum nafnorðum:
(8) a. peli k; hola kv; nýra h; ráð h; kvæði h; alda kv; land h
b. fjörður, þgf firði, ef fjarðar, nf ft firðir, þgf fjörðum
c. hestur k; gestur, nf ft -ir k; staður, ef -ir, nf ft -ir k
d. ham|ar, -ars, -rar k; skip|un, -unar, -anir kv
10 þjónar auðvitað fyrst og fremst íslendingum, og við það hljóta beygingarlegar upp-
lýsingar þar að miðast. Það er með öðrum orðum eðlilegt að gera ráð fyrir að notendur
kunni meginreglur íslensks beygingarkerfis, og hægt sé að vísa í þær athugasemdalaust.
A hinn bóginn er vitaskuld hægt að hugsa sér að koma líka nokkuð til móts við aðra
notendur með því að sýna beygingarmynstur í bókinni. Þá er hægt að vísa í þau —
jafnvel er hægt að hugsa sér einhvers konar beygingarlegar upplýsingar á hverri opnu,
svipað og framburðarupplýsingarnar í Ensk-íslenskri orðabók (Sören Sörenson 1984).
3 Setningafræðilegar upplýsingar
Lítum þá á setningafræðilegar upplýsingar í íslenskri orðabók. Reyndar er þetta oftast-
nær veiki hlekkurinn í orðabókum; fáar orðabækur setja setningafræðilegar upplýsingar