Orð og tunga - 01.06.1998, Blaðsíða 32

20
Orð og tunga
I lýsingu efnismikilla og setningarlega margbrotinna sagna er orðsgreinin að jafnaði
tvískipt, fyrst fer merkingargreind lýsing en þar á eftir eru fylgiorð sagnarinnai' látin
ráða ferðinni, þar sem hvert fylgiorð sameinar ýmis orðasambönd. í þessum hluta eru
orðtök innan um og saman við án þess að um það sé hirt að auðkenna þau sérstaklega
á þann hátt sem ég nefndi áðan. Meginhlutverk tvíkrossins virðist því að marka skil í
orðsgreininni þegar aðrar leiðir þykja ekki færar, fremur en að vera fast aðgangstákn
orðtaka og yfirfærðrar merkingar, þegar önnur skilamerki bjóðast er hans ekki talin þörf
(sbr. einnig Jón Hilmar Jónsson 1985:194-195).
En vandinn við meðferð orðtaka er ekki aðeins bundinn stöðu þeirra innan orðs-
greinarinnar, það þarf einnig að huga að því með hvaða flettiorðum þau eiga að birtast.
Forvitnilegt er að athuga hvaða háttur er hafður á í þessu efni í ÍO. Ég hef ekki gefið
mér tíma til að kanna þetta til hlítar og bendi á að tölvunni er betur treystandi fyrir slíku
verkefni, en þær athuganir sem ég hef gert á orðabókartextanum nánast af handahófi
leiða í ljós að orðtökin birtast gjama undir fleiri en einu flettiorði:
vaða reyk (undir reykur og vaða)
vita hvorki í þennan heim né annan (undir heimur og vita)
vera við rúmið (undir vera -við og við)
leggja gjörva hönd á margt (undir hönd)
leggja gerva/gjörva hönd á margt (undir ger)
þar skall hurð nærri hælum (undir hurð)
þar skall hurð nærri hælum (hjó nærri hæl) (undir hæll)
uppi í skýjunum (undir uppi)
vera uppi í skýjunum (undirský)
e-ð fer fyrir ofan garð og neðan (fyrir ofan höfuð og neðan fætur) hjá e-m
(undirfara -fyrir)
fara fyrir ofan garð og neðan (hjá e-m) (undir garður)
Og þrítekningar koma líka fyrir:
hitta naglann á höfuðið (undir hitta, höfuð og nagli)
fara villur vegar (undir fara og villur)
villur vegar (undir vegur)
vaða ofan í e-n með skítuga skóna (á skítugum skónum)
(undir skítugur)
vaða ofan í e-n með skítinn á skónum (á skítugum skónum) (undir skór)
vaða ofan í e-n (með skítuga skóna/skítinn á skónum) (undir vaða)