Orð og tunga - 01.06.2005, Blaðsíða 31

Jón Hilmar Jónsson: Aðgangur og efnisskipan í ísl-erl. orðabókum 29
orðabókum, eins og það birtist m.a. í Islenskri orðabók. Hann á hins
vegar mun síður við í lýsingu nafnorða, þar sem smáorðið er yfirleitt
laustengdara flettiorðinu og flettiorðið er sjaldnast upphafsorð orða-
sambandsins. í íslensk-enskri orðabók gætir þessarar röðunarreglu þó
einnig þar, þótt frávikin séu að vísu meiri og meira beri á frjálsri röð
sambandanna. í öllu falli geta notendur ekki stuðst við skýra reglu
sem tryggir beinan aðgang að einstökum orðasamböndum.
Sú mynd sem hér hefur verið dregin upp af hefðbundinni fram-
setningu og efnisskipan íslenskra orðabóka sækir einkenni sín að
miklu leyti til þess hvernig um lýsinguna er búið í prentaðri orða-
bók. Aðgangsskipan slíkrar orðabókarlýsingar er óhjákvæmilega svo
einskorðuð að innra samhengi orðaforðans kemur að litlu leyti í ljós
og allar athuganir notenda sem ekki takmarkast við einstakar flett-
ur reynast tímafrekar og erfiðar. A þessum vanda verður ekki ráðin
bót nema notendum standi til boða mismunandi aðgangsleiðir að efn-
inu og þeir geti viðhaft ýmiss konar sérhæfða leit á þann hátt sem
hæfir tilefninu hverju sinni. Með því að búa um lýsinguna í rafrænu
formi, greina skipulega á milli efnisþátta og móta skýrar reglur um
framsetningu er hægt að opna erlendum notendum íslenskrar orða-
bókarlýsingar nýja innsýn í íslenskan orðaforða og orðanotkun. Hér
á eftir verður gerð grein fyrir því hvernig sameinað efni orðabókanna
Orðastaður og Orðaheimur í rafrænum búningi getur gegnt mikilvægu
hlutverki í þessu sambandi, þar sem íslenski stofninn sem orðabæk-
urnar leggja til stendur sem sjálfstæð íslensk orðabókarlýsing en not-
endum eru færðir í hendur aðgangslyklar að lýsingunni sem miðast
við forsendur þeirra, kunnáttusemi og ályktunarhæfni.
Orðabókarlýsingin í Orðastað og Orðaheimi snýst að verulegu leyti
um íslensk orðasambönd, form þeirra, fjölbreytni og notkun. Sjónar-
hornið í orðabókunum er ólíkt að því leyti að í Orðastað er að mestu
fengist við að lýsa því hvernig einstök orð koma fram í orðasambönd-
um, einkum orðastæðum, sem jafnframt eru einkennandi fyrir notk-
un orðsins og merkingu. í Orðaheimi beinist lýsingin einkum að sjálf-
stæðari samböndum (t.a.m. orðtökum) þar sem fyrst og fremst er lit-
ið til merkingarinnar og merkingarlega samstæð sambönd eru sam-
einuð undir hugtakaheitum sem mynda aðalflettuskrá orðabókarinn-
ar. En jafnframt eru orðasamböndin látin mynda sjálfstæða orða- og
orðasambandaskrá, þar sem meginorðin í samböndunum gegna hlut-
verki flettiorða en föst röðunarregla gildir um skipan orðasamband-