Orð og tunga - 01.06.2005, Blaðsíða 35

Jón Hihnar Jónsson: Aðgangur og efnisskipan í ísl.-erl. orðabókum 33
innan afmarkaðs liðar (breytiliðar) í mynd fulltrúa fyrir orð sem stað-
ið gætu í sama umhverfi. Ópersónulegt frumlag í aukafalli er tilgreint
á sama hátt. Þessi regla endurspeglast í eftirfarandi dæmum:
ganga af göfiunum
<honum, henni> gengur gott eitt til
<rigningin> gengur yfir
<verkinu> miðar <vel>
Að því er varðar innbyrðis röð orðasambanda gildir sú sérregla að
breytiliðir (innan oddklofa) standa (sem heild) sem aftasti bókstafur
stafrófsins.
Ef notendur kunna skil á þessu tvennu er vandalaust að ganga að
einstökum samböndum innan skrárinnar. En samræmd framsetning
og föst röðunarregla gefur einnig færi á að orðasambönd fái sjálfstæð-
ari stöðu, jafnvel sem fullgildar flettur til jafns við stök orð. Sú tilhög-
un á ekki síst við orðtök og önnur föst orðasambönd, þar sem athyglin
beinist eindregið að sambandinu í heild og merkingu þess en ekki að
einstökum liðum og tilteknum venslum þeirra.
Ætla má að sjálfstæðari staða orðasambanda, með þeirri tilhögun
sem hér hefur verið lýst, geti verið til verulegs gagns fyrir erlenda not-
endur, jafnvel þótt aðeins sé gert ráð fyrir aðgangi að orða- og orða-
sambandaskrá í þeirri mynd sem fram kemur í Orðaheimi. En sama til-
högun kemur fyllilega til greina í eiginlegu tvímála samhengi, þar sem
einstök orðasambönd eru sjálfstæðar einingar og gert er ráð fyrir jafn-
heitum eða öðrum merkingarskýringum á öðru máli. Orðasamböndin
geta þá hvort heldur sem er verið undirskipuð meginorðum, eins og í
orða- og orðasambandaskrá Orðaheims, eða staðið algerlega sjálfstætt.
Gagnvart orðabókarlýsingu í rafrænum búningi skiptir slíkur greinar-
munur litlu máli, þar sem glöggir notendur geta oftast gengið rakleitt
að því orðasambandi sem athuga skal, án þess að tekið sé tillit til þess
hvernig það stendur af sér gagnvart öðrum flettum.
Slík áhersla á orðasambönd og notkunarsamhengi orðanna getur
þótt ganga í öfuga átt við hina merkingarlegu sundurliðun einyrtra
flettiorða sem almennt er viðhöfð í tvímála orðabókum. Þótt það sé að
nokkru leyti rétt vegur hitt á móti að orðasamböndin eru að öðru jöfnu
mun nær því að vera merkingarlega einræð en stök orð og að sama
skapi getur jafnheitavalið verið hnitmiðaðra og skýrara. Ávinningur-
inn er þó ekki síður sá að innri skipan flettugreina setur lýsingunni og