Orð og tunga - 01.06.2005, Blaðsíða 68

66
Orð og tunga
ljósi þess að orðið birtist hér með sérhljóðabrottfalli og danskri fleir-
töluendingu: knoer og kaner, en nokkrum árum síðar, árið 1707, er rit-
mynd þess með útlensku yfirbragði: „Indvaanerne bruge Baade af et
heelt stykke Træ udhuggne, som kaldis canoas" (sjá ODS), en það er
spænska orðið með spænsku fleirtöluendingunni -s. Elsta dæmi um
núverandi rithátt orðsins, kano, hefur verið tekið upp í gegnum þýð-
ingu, væntanlega þýskrar ferðabókar frá árunum 1748-1762 (sjá ODS).
Orðið hefur einnig skotið rótum í norskri tungu, en samkvæmt
Bokmðlsordboka mun það hafa komið irtn í málið í gegnum ensku, og að
sjálfsögðu spænsku. Ritháttur orðsins í norsku er kano og núverandi
merking þess er 'smal, ápen bát som er spiss i begge ender'14
Það verður seint hægt að segja að aðkomuorðið sé hluti af hinum
daglega orðaforða íslensks málsamfélags þar sem það hefur ekki náð
að festa rætur í málinu að heitið geti þó svo að það sé eitt þeirra orða
af umræddum uppruna sem kemur hvað fyrst fyrir í íslenskum heim-
ildum. Orðið er að finna í basknesk-íslenska orðasafninu, Glossarium
alterum (Deen 1937), frá 17. öld, en í orðasafni þessu eru allmörg orð
af spænskum uppruna ásamt örfáum orðum sem hafa borist alla leið
frá Ameríku. Skilgreining orðsins í þessu orðasafni er einkar athyglis-
verð, en þar stendur 'íslendskt skip' við flettuna canua (Deen 1937:91).
Þess ber að geta að skilgreining sem þessi var á sínum tíma ekkert
einsdæmi. Fræðimaðurinn Emma Martinell Gifre bendir á að það hafi
verið nokkuð algengt meðal spænskra sæfara að kalla óþekktar bát-
stegundir sem þeir sáu á ferðalögum sínum þessu nafni (Martinell
Gifre 1999:17-24). Hvað sem því líður þá virðist allt benda til þess að
spænskan eða baskneskan hafi á sínum tíma miðlað íslenskunni þessu
orði án frekari milliliða, en það má gera því skóna að orðasöfnin hafi
verið samin til að liðka fyrir samskiptum heimamanna og baskneskra
sjómanna og hljóta samskiptin að hafa verið allmikil fyrst það þótti
taka því að setja saman orðasafn af þessu tagi. Það er svo sem ekkert
ólíklegt að við gerð orðasafnsins hafi íslendingur og Baski/Spánverji
setið saman og skipst á upplýsingum á þriðja málinu og jafnvel not-
ast við bendingar og látbragð, og má allt eins ímynda sér að íslend-
ingurinn hafi bent á íslenska bátskænu og spurt hvað hún kallaðist
seðlasafni ODS-S árið 1999.
14í Nynorskordboka er tökuorðið í fyrsta lagi skilgreint sem 'enkel bát av uthola
trestamma' og í öðru lagi sem 'smal open, flatbotna bát til á padle fram'. Ekki hef-
ur reynst unnt að afla nánari upplýsinga um tökuorðið í norskunni.