Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.1998, Blaðsíða 12

geta leynst í vinnuumhverfi þeirra (Gestal, 1987, Moore og
Kaczmarek, 1990; Tan, 1991). ( stóru heilsufarsrannsókn-
inni á hjúkrunarfræöingum í Bandaríkjunum, sem þekkt er
undir nafninu „Nurses' Health Study" (Rannsókn á heilsu-
fari hjúkrunarfræöinga) (Colditz, 1993), voru áhættuþættir í
vinnuumhverfi ekki teknir með í reikninginn. Fyrir meira en
tíu árum var þó á það bent að áhættuþættir brjósta-
krabbameins gætu verið fyrir hendi í vinnuumhverfi hjúkr-
unarfræðinga og í tengslum við starf þeirra að öðru leyti
(Lemon, 1986). Með áhættuþáttum í starfsumhverfi er átt
við það sem hjúkrunarfræðingar verða beinlínis fyrir í
vinnuumhverfinu, en með áhættuþáttum, sem tengjast
starfinu, er átt við lífsstílsatriði eins og aldur móður við
fæðingu fyrsta barns. Áhættuþættir í vinnuumhverfi hjúkr-
unarfræðinga eru líklegir til að vera mismunandi eftir því við
hvað þeir starfa, á hvaða deildum þeir vinna og sérhæf-
ingu þeirra sjálfra (Habel o.fl., 1995). Nám og störf geta
haft áhrif á barneignamynstur, val á maka og þar með lífs-
stílinn. Öll þessi atriði og miklu fleiri geta haft áhrif á heilsu
kvenna og þar með hættuna á að þær fái brjósta-
krabbamein.
Rannsókn okkar var tilfella-viðmiðarannsókn innan hóps
íslenskra hjúkrunarfræðinga en fyrri rannsóknir höfðu leitt í
Ijós að heldur meira var um brjóstakrabbamein í þeirra
hópi en meðal annarra íslenskra kvenna (Gunnarsdóttir og
Rafnsson, 1995a). Þær niðurstöður voru í samræmi við
það sem aðrir rannsakendur höfðu séð meðal hjúkrunar-
fræðinga (Habel o.fl., 1995; Lund, 1985; Morton, 1995;
Pukkala, 1995; Sankila, Karjalainen, Láárá, Pukkala og
Teppo, 1990). í dánarmeinarannsóknum hefur einnig kom-
ið fram að brjóstakrabbamein er tíðara meðal hjúkrunar-
fræðinga en annarra kvenna (Gunnarsdóttir og Rafnsson,
1995b; Katz, 1983; Rubin, Burnett, Halperin og Seligman,
1993).
Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna hvort þættir,
sem tengjast starfi hjúkrunarfræðinga, gætu ýtt undir
brjóstakrabbamein í þeirra hópi.
Efni og aðferðir
Tilfellin í þessari tilfella-viðmiðarannsókn fengust með því
að leita að kennitölum 2159 íslenskra hjúkrunarfræðinga í
Krabbameinsskránni (Hrafn Tulinius og Jónas Ragnarsson,
1987). Nýgengi krabbameins (Gunnarsdóttir og Rafnsson,
1995a) og dánarmein (Gunnarsdóttir og Rafnsson, 1995b)
hafði áður verið rannsakað í hópnum sem í voru allir
kvenkyns hjúkrunarfræðingar á íslandi, útskrifaðir á ára-
bilinu 1920-1979 samkvæmt upplýsingum úr Hjúkrunar-
kvennnatali og Hjúkrunarfræðingatölum (Hjúkrunarfélag
íslands, 1969; Hjúkrunarfélag íslands, 1979; Hjúkrunar-
félag íslands, 1992). Til þess að hópurinn yrði sem sam-
stæðastur slepptum við körlum, nunnum og hjúkrunar-
fræðingum sem voru fæddir og menntaðir erlendis. Tólf
hundruð fimmtíu og fjórir (58%) höfðu útskrifast 1970 eða
síðar, 391 (18%) höfðu útskrifast 1960-1969, 246 (11%)
1950-1959 og 268 (12%) fyrir 1950.
Allt frá árinu 1955 hafa öll krabbameinstilfelli á íslandi
verið skráð í Krabbameinsskrána. Skráningin nær til alls
landsins og á árunum 1980-1984 voru 91,4% skráðra til-
fella meðal karla og 94,0% tilfella meðal kvenna staðfest
með vefjarannsókn (Hrafn Tulinius og Jónas Ragnarsson,
1987). Fimmtíu og níu brjóstakrabbameinstilfelli fundust í
hjúkrunarfræðingahópnum á árabilinu 1955-1994. í þess-
um hópi voru fimm sem greinst höfðu með staðbundið
krabbamein í brjósti (in situ). Ein þessara kvenna var látin.
Dánarmein hennar var brjóstakrabbamein samkvæmt upp-
lýsingum á dánarvottorði. Við ákváðum að þær sem fengið
hefðu staðbundið krabbamein yrðu með í hópnum með
þeim rökum að svipaðir orsakaþættir lægju að baki eins
og þegar um ífarandi krabbamein er að ræða eins og aðrir
hafa ályktað (Weiss o.fl., 1996). Tvöfalt fleiri viðmið, eða
118, voru valin af handahófi úr hópnum með aðferðum
sem lýst er hjá Bradford Hill (Bradford Hill, 1971).
Viðmiðin voru valin af handahófi úr sama hópi og tilfellin
komu úr. Með þessu móti er leitast við að láta þau endur-
spegla áreitin sem allur hópurinn verður fyrir. Smæð hóps-
ins olli því að við vildum ekki taka brottfallsáhættu með
pörun.
Sumir hjúkrunarfræðinganna höfðu sérhæft sig í hjúkr-
un. Áður en við reiknuðum út áhættuhlutföll hjá þeim flokk-
uðum við saman sérhæfingu sem við töldum að gæti haft
meiri áhættu í för með sér en annað. í þessum flokki var
gjörgæslu-, krabbameins-, röntgen-, skurðstofu- og svæf-
ingarhjúkrun. Við gerðum ráð fyrir því að hjúkrunarfræðing-
ar, sem hefðu unnið við hjúkrun af þessu tagi, hefðu getað
orðið fyrir áhrifum ýmiss konar efna, frumuhemjandi lyfja,
geislunar og svæfingargasa (Gestal, 1987; Moore og
Kaczmarek, 1990; Tan, 1991). Hjúkrunarfræðingar, sem
höfðu sérhæft sig á þessum sviðum, voru í hópnum sem
við kölluðum Sérhæfingu I. í hópnum Sérhæfing II voru á
hinn bóginn hjúkrunarfræðingar sem við gerðum ráð fyrir
að hefðu hlotið sérhæfingu í hættuminna umhverfi, þ.e.
þeir sem höfðu sérhæft sig í barna-, geð-, handlæknis-
/lyflæknis- eða öldunarhjúkrun, heilsugæslu og „annarri
hjúkrun".
Tölvunefnd gaf leyfi til rannsóknarinnar og samkeyrslu
hjúkrunarfræðingahópsins við Krabbameinsskrá. Læknar
hjúkrunarfræðinganna, sem höfðu fengið krabbamein,
voru spurðir leyfis um að samband væri haft við sjúklinga
þeirra. Siðfræðinefnd Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga
mat verkefnið og gaf leyfi fyrir sitt leyti.
Spurningalisti var sendur til allra hjúkrunarfræðinganna
eða nánustu aðstandenda þeirra ef hjúkrunarfræðingarnir
voru látnir eða ófærir um að svara sjálfir. í kjölfarið var
hringt til viðkomandi og hann eða hún beðin að svara list-
anum í síma. Þannig var aflað upplýsinga um starfssög-
una, þ.e. hvort hjúkrun hefði verið aðalstarf viðkomandi,
204
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 74. árg. 1998