Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.1998, Blaðsíða 13

spurt var um vinnu á ýmsum deildum, hjónabands- og
þjóðfélagsstöðu (sem metin var eftir formlegri menntun
makans meðal giftra hjúkrunarfræðinga), barneignir, brjósta-
gjöf, tíðasögu, notkun getnaðarvarnarpillu, notkun tíða-
hvarfahormóna, góðkynja brjóstaæxli, krabbamein í ætt,
líkamlega hreyfingu, vítamínneyslu, mataræði, reykingar,
áfengisneyslu, streitu í starfi, álag og ákvarðanarétt í starfi.
Allir hjúkrunarfræðingarnir fundust í þjóðskrá og þar mátti sjá
hverjir þeirra voru enn á lífi. Tuttugu og einn hjúkrunarfræð-
ingur var látinn eða 36% af þeim 59 sem höfðu fengið
brjóstakrabbamein. Fimmtán hjúkrunarfræðingar af viðmið-
unum 118 voru látnir, þ.e. 13%. Haft var samband við nána
ættingja allra hinna látnu. Fjórar konur, þ.e. þrír þjálfaðir spyrj-
endur og einn rannsakenda (HKG), tóku viðtölin við hjúkrun-
arfræðingana eða náinn aðstandanda þeirra. Mestur hluti
viðtalanna fór fram á þremur dögum í sömu vikunni.
Svör fengust hjá 93% tilfellanna og 98% viðmiðanna,
þannig að þátttakan var tæp 97% þegar á heildina var
litið. Aðstandendur áttu í erfiðleikum með að svara ýmsum
spurningum en margir þeirra lögðu sig mjög fram um að
afla upplýsinganna sem óskað var. Við ákváðum að fylla
upp í svörin varðandi starfstíma og vinnu á hinum ýmsu
deildum með því að nota upplýsingar úr Hjúkrunarkvenna-
tali og Hjúkrunarfræðingatölum (Hjúkrunarfélag íslands,
1969; Hjúkrunarfélag íslands, 1979; Hjúkrunarfélag ís-
lands, 1992) sem geyma upplýsingar um starfssögu allra
íslenskra hjúkrunarfræðinga frá 1920-1979, þótt þær
upplýsingar séu ekki tæmandi. Samkvæmt upplýsingum
frá ritnefnd hjúkrunarfræðingatalanna veittu hjúkrunarfræð-
ingarnir sjálfir þessar upplýsingar í langflestum tilfellum.
Sömu aðferð var beitt bæði við látin viðmið og tilfelli. Upp-
lýsingar fengust hjá leitarstöð Krabbameinsfélagsins um
aldur við upphaf tíða, aldur við tíðahvörf, notkun getnaðar-
varnarpillu og notkun tíðahvarfahormóna meðal nokkurra
látinna hjúkrunarfræðinga, en um það bil 80% kvenna á
aldrinum 25-69 ára fara á leitarstöðina á ári hverju (Tryggva-
dóttir, L, Tulinius, H., Lárusdóttir, M., 1994). Upplýsingar
varðandi hormónatöku voru þó af skornum skammti, en
hafa ber í huga að margar í hópnum voru komnar af
barnseignaaldri þegar getnaðarvarnarpillan kom á markað
og tíðahvarfahormón ekki á boðstólum. Með þessu móti
var leitast við að bæta í eyðurnar og leiðrétta minnis-
skekkjur hjá aðstandendum (Stewart og Stewart, 1994).
Tölfræðiforritið S-plús var notað við úrvinnslu á gögn-
um (Statistical Sciences, 1995). Við reiknuðum áhættu-
hlutföll og 95% öryggisbil og mátum vægi nokkurra mögu-
legra truflandi þátta með óskilyrtri, lógískri aðfallsgreiningu
(Kleinbaum, Kupper og Chambles, 1982). Þegar svar
vantaði var því sleppt. í útreikningunum var ævinlega tekið
tillit til fæðingarárs, þannig að konur, sem fæddar voru um
svipað leyti, voru metnar saman. Aldursdreifingin sést í
töflu 1. Við athuguðum hvort fæðingarárið skipti máli fyrir
útkomuna og við lagskiptum eftir aldri.
Tafla 1. Aldursdreifing rannsóknarhópsins, 55 tilfelli
brjóstakrabbameins, 116 viðmið í hópi íslenskra
hjúkrunarfræðinga.
Fæðingarár
1889-1900
1901-1920
1921-1940
1941-1956
Tilfelli
3 (5,4%)
15(27,3%)
24 (43,6%)
13 (23,6%)
Viðmið
5 (4,3%)
13 (11,2%)
29 (25,0%)
69 (59,5%)
Niðurstöður
Þegar litið var til ýmissa breyta kom í Ijós að áhættan á
brjóstakrabbameini var mest þegar brjóstakrabbamein
hafði greinst hjá nánum kvenkyns ættingjum, meðal barn-
lausra, ógiftra, meðal þeirra sem voru giftar mönnum með
framhaldsmenntun og meðal þeirra sem höfðu neytt fitu-
ríkrar fæðu (tafla 2). Áhættuhlutfall var lágt meðal reyk-
ingakvenna.
Tafla 2. Áhættuhlutföll og 95% öryggisbil (95% ÖB)
ýmissa breyta hjá 55 tilfellum og 116 viðmiðum í hópi
hjúkrunarfræðinga á árunum 1955-1994.
Aðlagað með tilliti til fæðingarárs
Ýmsar breytur Áhættuhlutföll 95% ÖB
Brjóstakrabbamein í ætt
Nánasti ættingi * 2,58 0,96-6,94
Systir 2,83 1,03-7,81
Náinn eða fjarskyldari ættingi ** 2,55 1,12-5,81
Fjarskyldari ættingi *** 1,37 0,60-3,12
Barneignir
Barnleysi 1,51 0,56-4,05
Aldur frumbyrju >25 ár 1,24 0,52-2,97
Tíðasaga
Aldur við fyrstu tíðir >15 ár 1,20 0,33-4,34
Aldur við tíðahvörf >50 ár 0,60 0,23-1,59
Hormónanotkun
Einhver notkun getnaðarvarnarpillu 1,23 0,48-3,13
Einhver notkun tíðahvarfahormóna 0,79 0,33-1,92
Hjúskapar- og þjóðfélagsstaða
Hefur aldrei gifst 1,79 0,65-4,92
Maki með framhaldsmenntun 1,66 0,74-3,71
Önnur atriði
Fituríkt fæði 2,62 0,91-7,52
Fiskríkt fæði 0,53 0,12-2,35
Reykti um einhvern tíma 0,35 0,16-0,76
Neytti eitthvað áfengis 0,66 0,23-1,91
* Nánustu ættingjar eru móðir eða systir.
** Nánir eða fjarskyldir ættingjar eru: móðir, systir eða fjarskyldari ættingar.
*** Fjarskyldir ættingjar eru: fjarskyldari ættingjar en móðir eða systir.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 74. árg. 1998
205