Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.1999, Blaðsíða 11

skiptum fööur og barns með því að brjóta gróflega á
mannréttindum barnsins.
Ofbeldi gegn konum
Fjölskyldurannsakendur og rannsakendur í kvennafræðum
hefur oft greint á um mikilvæga þætti innan ofbeldis-
rannsókna er varða ofbeldi á konum, en staðreyndin er sú
að þessi tvö fræðasvið rannsaka ofbeldi á konum frá ólíku
sjónarhorni og með ólíkri aðferðafræði. Fjölskyldurannsak-
endur hafa oft safnað gögnum af handahófi úr íbúaskrám
ákveðins samfélags, þar sem áherslan hefur verið á
mismunandi form fjölskylduofbeldis, þátt streitu í ofbeldi
innan fjölskyldunnar og hlut almennings í að samþykkja
sumar tegundir fjölskylduofbeldis (s.s. niðurlægjandi orð-
bragð, andlegt ofbeldi o.s. frv.). Að auki hafa fjölskyldu-
rannsakendur einnig lagt áherslu á að kanna gagnkvæmt
ofbeldi milli kynjanna. Kvennafræðirannsakendur hafa aftur
á móti frekar safnað gögnum frá konum sem leita til
kvennaathvarfa eftir að hafa orðið fyrir ofbeldi af hendi
maka síns. Kvennafræðingar hafa því einkum lagt áherslu
á yfirráð og valdbeitingu karla yfir konum og eins á þær
hindranir sem gera konum (sem eru reglulega og á kerfis-
bundinn hátt beittar ofbeldi af maka sínum) erfitt fyrir að
losa sig úr sambandinu. Þó báðar fyrrtaldar rannsóknar-
aðferðir séu mikilvægar er brýnt að hafa í huga að niður-
stöður rannsókna um ofbeldi gegn konurm markast af
þeirri aðferðafræðilegu nálgun sem stuðst er við í rann-
sókninni.
Ofbeldi í fjölskyldum hefur verið skilgreint sem sérhver
verknaður eins eða fleiri fjölskyldumeðlima sem leiðir til
alvarlegra líkamlegra eða andlegra áverka á einhverjum
öðrum innan fjölskyldunnar (Wallace, 1996). Ofbeldi gegn
konum er eitt form fjölskylduofbeldis þar sem kona innan
fjölskyldunnar er meðvitað beitt röð andlegra, líkamlegra
og eða kynferðislegra aðgerða sem valda henni áverka.
Tíðni ofbeldis gegn konum er mjög breytileg og fer oft eftir
þeirri skilgreiningu á ofbeldi sem stuðst er við. Rannsak-
endur vestanhafs hafa haldið því fram að 16-40% kvenna
þjáist vegna ofbeldis maka síns (Denham, 1995;
Campbell, Harris og Lee, 1995; Straus og Gelles; 1990)
og að konur hljóti sjáanlega áverka vegna ofbeldis 13
sinnum oftar en karlar (Campbell, Harris og Lee, 1995).
Ofbeldi gegn konum hefur þó lítið verið rannsakað hér á
landi, en í ársskýrslu Kvennaathvarfsins (1998) kemur fram
að 11-14% íslenskra kvenna leita til Kvennaathvarfsins
vegna ofbeldis og í skýrslu dóms- og kirkjumálaráðuneyt-
isins (1997) er talað um að 9% ofbeldisáverka sem með-
höndlaðir voru á slysavarðstofu Borgarspítalans árið 1979,
hafi einhverjir í fjölskyldunni valdið.
Þegar orsakir ofbeldiskenndrar hegðunar innan fjöl-
skyldna eru skoðaðar kemur í Ijós að ástæður hennar geta
átt rætur sínar að rekja til flókinna félagslegra og/eða
sálrænna fyrirbæra. Campbell, Harris og Lee (1995) hafa
sett fram þrjár hugmyndir
um orsakir ofbeldis: (a)
að ofbeldið eigi sér
undirliggjandi atferlislegar
og sálrænar (geðrænar)
orsakir hjá einstaklingn-
um; (b) að rætur ofbeld-
isins megi rekja til reynslu
úr eigin fjölskyldu því
ýmsir telja ofbeldi lærast í
barnæsku og að það
berist milli kynslóða
(m.ö.o. börn sem verða
fyrir ofbeldi beita ofbeldi
er þau vaxa úr grasi); og
(c) að við erfiðleika í
fjölskyldunni (t.d.
atvinnuleysi, fæðingu nýs
barns o.s.frv.) bregðist
gerandinn við streitunni
með því að beita ein-
hvern í fjölskyldunni
ofbeldi. Einstaklinginn
sem beitir ofbeldinu
skortir þá þjálfun í að
nota önnur ráð til að tak-
ast á við streituvekjandi
aðstæður.
Ofbeldi gegn maka
(karl/kona) og ofbeldi
gegn konum eru ólíkar
tegundir af fjölskyldu-
ofbeldi hvað varðar upp-
runa ofbeldisins, alvöru
og hversu lengi ofbeldið
varir. Johnson (1995)
rannsakaði muninn á
para- og/eða hjóna-
ofbeldi (common couple
violence) og ofbeldi sem
beitt er markvisst gegn
konum (patriarchal terrorism). Samkvæmt Johnson er
para- eða hjónaofbeldi það ofbeldi sem er oft svörun við
ágreiningi daglegs lífs. Slíkt ofbeldi orsakast oft vegna
þarfa um að hafa stjórn á ákveðnum aðstæðum, en ekki til
að hafa stjórn yfir hjónabandinu. Þara- eða hjónaofbeldi er
ekkert frekar af völdum karlmannsins en kvenmannsins,
en ágreiningur milli hjóna getur stundum farið úr
böndunum og getur þá leitt til ofbeldis. Litlar líkur eru á að
slíkt ofbeldi magnist eða að það vari í langan tíma. Það er
því ekki talið eins alvarlegt og á sér stað sjaldnar í hjóna-
bandinu en ofbeldi sem eingöngu er beitt gegn konum
(patriarchal terrorism).
Náttúrulegt
Sótthreinsiafl
Bakteríubaninn
mild sótthreinsisápa
án alkóhóls
Dreifíng: Niko ehf.
Simi: 568-0945
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 75. árg. 1999
155