Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.1999, Blaðsíða 12

Johnson (1995) leggur áherslu á að kerfisbundnu
ofbeldi gegn konum megi líkja við skipulagða „hryðjuverka-
starfsemi". Þetta ofbeldi magnast yfirleitt með tímanum og
felst ekki aðeins í líkamlegu, heldur einnig fjárhagslegu
ofbeldi, hótunum, einangrun og öðrum stjórnunar- og
valdaaðgerðum. Ofbeldi gegn konum á rætur sínar að rekja
til hefða ættfeðra í vestrænum samfélögum þar sem karl-
maðurinn telur konuna vera sína eign og þar af leiðandi að
hann ráði algjörlega yfir henni (Johnson, 1995). Pence og
Paymar (1993) hafa sett fram líkan til að skýra ofbeldis-
mynstur karla gegn konum (ath. hefur þó einnig fundist í
lesbískum samböndum þótt það sé ekki eins algengt). í
líkaninu leggja þeir áherslu á að ofbeldismaðurinn noti
hverja þá samsetningu af valda- og stjórnunaraðferðum
sem hann þurfi til að ráða yfir maka sínum og fullnægja þörf
sinni fyrir að sýna sjálfum sér og öðrum vald sitt. Þessar
valda- og stjórnunaraðferðir fela meðal annars í sér: (a) að
hafa fjárhagslegt vald yfir konunni, (b) að nota forréttindi
karla, (c) nota börnin, t.d. til að flytja skilaboð til konunnar,
(d) draga úr ofbeldinu, afneita því og ásaka hana um að
hafa orsakað það, (e) nota einangrun (s.s. stjórna því hvað
hún gerir, hverja hún hittir og hverja hún talar við), (f) nota
andlegt ofbeldi (niðurlægja konuna, láta henni líða illa vegna
sjálfrar sín, uppnefna hana, láta hana halda að hún sé
gengin af göflunum og láta hana finna til sektarkenndar), (g)
nota ógnanir og þvinganir og (h) beita valdi og hótunum.
Að auki notar ofbeldismaðurinn svo líkamlegt og kynferðis-
legt ofbeldi til að hafa algjört vald yfir konunni. Ofbeldi gegn
konum á þennan hátt snýst því um það að hafa algjört vald
og að geta stjórnað konunum og má því með réttu segja
að um skipulagða niðurrifsstarfsemi sé að ræða af hálfu
ofbeldismannsins þar sem sjálfstraust og sjálfsákvörðunar-
réttur kvennanna eru markvisst brotin niður.
Kona sem hefur lengi verið beitt ofbeldi hefur ýmis
andleg og líkamleg einkenni vegna þess, s.s. ótta, kvíða,
leiða, streitu, þunglyndi, vanmetakennd, langvarandi sárs-
auka og verki (t.d. höfuðverk) og beinbrot (s.s. handleggs-
brot) (Carlson, 1997). Vegna þess hve niðurbrotnar á sál
og líkama þessar konur eru eftir langvarandi ofbeldi,
reynist það þeim oft mjög erfitt að yfirgefa eiginmenn sína.
Ýmsir ytri og innri þættir geta komið í veg fyrir að kona slíti
samband við mann sem beitir hana ofbeldi, t.d. skortur á
stuðningi frá fjölskyldu og vinum, takmarkanir á að fá vinnu
úti á vinnumarkaðinum, sjálfsásökun, fá úrræði og andleg
vanlíðan. Þessir þættir hafa e.t.v. þróast út af ofbeldinu en
með markvissri meðferð er stundum unnt að breyta þeim.
Margir rannsakendur hafa velt því fyrir sér hvað bindur
ungar konur við karlmenn sem beita þær ofbeldi. Rosen
(1996) rannsakaði 22 ungar ógiftar konur sem áttu kær-
asta sem beitti þær ofbeldi og komst að því að konurnar
voru áfram í sambandinu m.a. vegna þess að kærastinn
var stundum góður við þær og þó að þær sveifluðust milli
þess að vera hamingjusamar og vongóðar og þess að
156
vera vonlausar og niðurlægðar, þá voru það góðu stund-
irnar sem voru þeim ofar í huga en þær slæmu og héldu
þeim í sambandinu. Sumar kvennana töluðu um að þær
reyndu að gleyma ofbeldisatvikinu, að þær afneituðu því
að það væri ofbeldisverk. Aðrar konur töluðu um að
kærastinn elskaði þær stundum og þótt hann hefði barið
þær þá væri það tilfinningin um að þær væru stundum
elskaðar sem hélt þeim áfram í sambandinu. Eins nefndu
sumar konurnar að eftir ofbeldisverk yrðu þær háðar
vingjarnlegri og hlýlegri hlið kærastans, en kærastarnir
lofuðu yfirleitt betrumbót og gáfu konunum gjafir eftir að
hafa beitt þær ofbeldi.
Kona sem hefur lengi verið beitt ofbeldi hefur fátt um að
velja, sér margar hindranir gegn því að nota þau úrræði sem
hún hefur og hefur oft takmarkaða félagslega og fjár-
hagslega aðstoð. Þegar ofbeldið er orðið langvarandi geta
hótanir eiginmannsins verið nægjanlegar til að valda henni
ótta og það kemur í veg fyrir að hún grípi til aðgerða til að
binda enda á ofbeldið. Það er við slíkar aðstæður sem kon-
urnar verða að skoða þau úrræði og þá möguleika sem
þær hafa og meta stöðu sína, en oft eru þær orðnar
örmagna vegna ástandsins og þurfa því á utanaðkomandi
aðstoð að halda. Samkvæmt Carlson (1997) nota konur
sem beittar hafa verið langvarandi ofbeldi mismunandi
úrræði í tengslum við það ofbeldi sem þær hafa þurft að
þola. Til að byrja með trúa margar konur að ofbeldið sé
þeim að kenna og einkennast viðbrögð þeirra þá af sektar-
kennd og sjálfsásökun (þær trúa því að þær hafi gert mistök
sem gaf eiginmanninum ástæðu til að beita þær ofbeldi).
Úrræði kvennanna á þessu stigi eru því meira tengd
jákvæðum þáttum sambandsins en neikvæðum og þær
tala oft um að margar konur hafi það miklu verra en þær.
Ef ofbeldið heldur áfram þrátt fyrir tilraunir konunnar til
að breyta því heldur Carlson (1997) því fram að konan geri
sér oft grein fyrir því að ofbeldið sé ekki afleiðing hennar
eigin gerða heldur sé það tengt hegðun eiginmannsins (en
konan heldur oft í þá von að hún geti breytt hegðun eigin-
mannsins, t.d. með því að stjórna drykkju hans því ofbeldi
á sér oft stað í kjölfar drykkju). Ef ofbeldið hættir ekki
vegna íhlutunar konunnar er líklegt að það magnist og
verði tíðara og alvarlegra og þá átta margar konur sig á því
að eiginmaðurinn einn á sök á ofbeldinu og hún getur
ekkert gert til að breyta honum. Konur sem lengi hafa liðið
fyrir ofbeldi verða því með tímanum örvæntingarfullar og
vonlausar og finnst oft lítið eða ekkert jákvætt orðið eftir í
sambandi þeirra makans. Því leita þessar konur til kvenna-
athvarfs, lögreglu eða heilbrigðiskerfisins (t.d. slysavarð-
stofu) eftir hjálp til að lina eigin þjáningar og vanlíðan. Það
er því mikilvægt fyrir hjúkrunarfræðinga að hafa í huga, ef
kona sem beitt er langvarandi ofbeldi leitar til þeirra hvort
sem er innan heilsugæslunnar, í mæðravernd eða annars
staðar í heilbrigðiskerfinu, að mikilvægt er að sýna
aðstæðum konunnar skilning og vinna út frá forsendum
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 75. árg. 1999