Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2006, Síða 20

og starfsfólk, fer að hlutunum og ber sig að við þessar
aðstæður (embodiment). Enn fremur er tekið mið af sögu
fjölskyldunnar í tímans rás, aðdraganda flutnings hins aldraða
á hjúkrunarheimili og lengd dvalar þar (temporality). Þá er
leitast við að komast að því hvað skiptir þátttakendur helst máli
(concerns) í samskiptum þeirra á milli og á hvaða hátt viðtekin
merking (common meanings) hefur áhrif á samskipti þeirra og
hvernig þátttakendur reyna að stuðla að velferð hins aldraða á
hjúkrunarheimilinu.
Vettvangs- eða þátttökuathuganir voru veigamikill þáttur í
gagnasöfnuninni, en samkvæmt túlkandi fyrirbærafræði er
nauðsynlegt að rannsaka fólk í því samhengi, sem það er
í til þess að skilja á hvaða hátt hátterni þess eða framferði
endurspeglar það sem því finnst mikils virði við þær aðstæður
(Benner, 1994).
Við vettvangsathugun er upplýsinga aflað á staðnum samkvæmt
Hammersley og Atkinson, með því að „... að taka þátt, leynt eða
Ijóst, í daglegu lífi fólks í lengri tíma, fylgjast með hvað skeður,
hlusta á hvað er sagt, spyrja spurninga - í raun safna öllum þeim
gögnum sem völ er á til þess að varpa Ijósi á viðfangsefnið sem
rannsóknin snýst um“ (Gerrish, 2003, bls. 80).
Vettvangur, þátttakendur og gagnasöfnun
Vettvangur rannsóknarinnar var átta deildir á þremur hjúkr-
unarheimilum og voru leyfi fyrir framkvæmd rannsóknarinnar
fengin frá hjúkrunarforstjórum og forstöðumönnum. Áður
hafði leyfa verið aflað frá viðkomandi siða- og tölvunefndum.
Heimilin, sem þátt tóku í rannsókninni, höfðu öll gott orðspor
og byggðu á traustvekjandi mönnunarlíkani á þeim tíma sem
rannsóknin fór fram, þ.e. hlutfall faglærðs starfsfólks var hátt,
mönnun var stöðug og eins var heildárhlutfall starfsfólks miðað
við fjölda íbúa mjög viðunandi.
Formlegir þátttakendur voru 15 aldraðir heimilismenn,
aðstandendur þeirra og 16 hópar starfsfólks, alls 75
starfsmenn, en 4-5 starfsmenn voru í hverjum hóp. í raun
má þó segja að allir íbúar á deildunum átta og stór hluti
starfsfólks þar hafi óbeint tekið þátt í rannsókninni þar sem
vettvangs- eða þátttökuathuganir á öllum deildum var stór liður
í gagnasöfnun. Deildarstjórar á öllum deildunum, sem þátt tóku
í rannsókninni, veittu mikla aðstoð við val á þátttakendum. í
fyrsta lagi veittu þeir upplýsingar um hvaða fjölskyldur uppfylltu
skilyrði fyrir þátttöku og hugsanlegt væri að leita til. Skilyrði
fyrir þátttöku fjölskyldunnar voru að hinn aldraði hefði dvalið
a.m.k. ár á heimilinu og að hann fengi að jafnaði heimsóknir
frá fjölskyldunni á hverjum degi, annan hvern dag eða í það
minnsta tvisvar til þrisvar í viku. Sex makar og níu uppkomin
börn tóku þátt í rannsókninni og voru konur í meirihluta en slík
kynjaskipting endurspeglar hlut kvenna í umönnun aldraðra
bæði í heimahúsum og á stofnunum (Allen, 1993).
Við gagnasöfnunina voru tekin tvö viðtöl við hvern aðstandanda
þar sem í síðara viðtalinu var spurt nánar um ákveðna atþurði
sem komið hafði verið inn á í fyrra viðtalinu og gengið úr
skugga um hvort frásögnin í fyrra viðtalinu hefði komist rétt til
skila. Eins var spurt út í hvernig hlutirnir hefðu gengið fyrir sig
frá því fyrra viðtalið var tekið. Tók hvort viðtal um sig 1-2 klst.
Eitt viðtal var tekið við hvern hóp af starfsfólki en í hverjum
hóp tóku þátt hjúkrunarfræðingur, sjúkraliðar og aðstoðarfólk
við aðhlynningu. Hverjum hóp var ætlað að endurspegla
samsetningu starfsfólks á vöktum deildanna og leitast var
við að tryggja, með aðstoð deildarstjóra, að starfsfólkið í
viðkomandi hópi hefði staðgóða þekkingu á hinum aldraða
einstaklingi, sem umræðan snerist um, og fjölskyldu hans.
Ákveðin spurningaviðmið voru höfð til hliðsjónar í viðtölunum,
annars vegar við fjölskylduna og hins vegar við hóp starfsfólks
og allir þátttakendur skrifuðu undir upplýst samþykki. í öllum
tilvikum var leitað eftir munnlegu samþykki hins aldraða
fyrir umræðum um umönnun hans, bæði af hálfu ættingja
og starfsfólks, en aðeins örfáir hinna öldruðu gátu skrifað
undir upplýst samþykki. Vilyrði fyrir þátttöku viðkomandi
heimilismanns var síðan margsinnis áréttað munnlega á meðan
vettvangsathuganir fóru fram.
Vettvangs- eða þátttökuathuganir fólu í sér 2-5 klst. athuganir
í senn á mismunandi tímum dagsins í allt að 30 klst. á hverri
deild. í rannsókn sem þessari gerðu vettvangsathuganir
rannsakandanum kleift að ganga inn í hagnýtan (practical) heim
þátttakenda til þess að átta sig á hvernig hlutirnir ganga fyrir sig
í daglegum erli á hverri deild og skilja að hve miklu leyti og þá
hvernig afskipti fjölskyldunnar í umönnun hins aldraða ganga
upp, við þessar aðstæður.
Daglegur erill á hverri deild er samofinn hjúkruninni sem þar
fer fram og er því að mati rannsakanda tæplega hægt að
rannsaka ákveðnar hliðar hjúkrunar við slíkar aðstæður án þess
að taka erilinn með inn í myndina og meta að hvaða leyti hann
er sýnilegur og hluti skipulagsins á deildinni. Jafnframt er reynt
að fá mynd af ósýnilegum hliðum erilsins og því hvernig erillinn
í heild sinni hefur áhrif á framgöngu fólksins, sem hrærist í
þessum heimi, og líðan þess.
Úrvinnsla gagna
Við greiningu texta í túlkandi fyrirbærafræðilegum rannsóknum
er stuðst við viðtök eða viðmiðunardæmi (paradigm cases),
þemu og dæmi í Ijósi tilvitnana (exemplar). Viðmiðunardæmi er
til marks um það hvernig hlutirnir geta gengið fyrir sig þegar fólk
tekst á við tilteknar aðstæður, og það sem skiptir það verulegu
máli við þær (Benner, 1994). Viðmiðunardæmi skapa síðan
grundvöll fyrir samanburð þeirra á milli og þá má álykta annars
vegar um hvað sé sameiginlegt í reynslu fólks og svo hins vegar
í hverju mismunurinn sé fólginn (Benner, 1994).
Þemagreining dregur fram merkingarbært mynstur í reynslu
fólks við ákveðnar aðstæður og varpar Ijósi á afstöðu þess um
leið og sýnt er fram á hvað er líkt og ólíkt með reynslu fólks
þegar rýnt er samhliða í mismunandi viðmiðunardæmi (Benner,
1994; Benner, o.fl. 1996). Dæmi í Ijósi tilvitnana (exemplar) eru
samofin viðmiðunardæmum og þemagreiningu og eru sett fram
til þess að sýna fram á mismunandi hliðar viðmiðunardæma eða
þema og eins til þess að hnykkja á ályktunum sem þar eru settar
18
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 3. tbl. 82. árg. 2006