Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2006, Blaðsíða 37

RITRYND GREIN
missir á þvagi sem gerist það oft og í því magni að það veldur
einstaklingnum líkamlegu og/eða andlegu álagi (Hendric Health
System, 2002). Tekið er mið af algengri flokkun sem meðal
annars er stuðst við í Burke og Laramie (2000), Ouslander
og Schnelle (1995), Thompson og Smith (2002) og Vapnek
(2001).
Tafla 1. Flokkun þvagleka
Álagsþvagleki Þrýstingur í kviðarholi yfirvinnur mótstöðu
þvagrásarinnar og þvagið lekur við líkamlegt álag.
Orsakir eru til dæmis slakir grindarbotnsvöðvar.
Hrjáir nær eingöngu konur.
Bráðaþvagleki Skyndilegir, ósjálfráðir samdrættir þvag-
blöðrunnar eiga sér stað. Orsakir eru til dæmis
skemmdir á miðtaugakerfi í kjölfar heilablóðfalls.
Viðkomandi finnur að honum er mál en gefst ekki
tími til að grípa til viðeigandi ráðstafana.
Yfirflæðisþvagleki Orsakast einkum af vanstarfsemi þvag-
blöðrunnar vegna truflana á taugaboðum eða
kemur til vegna þrenginga í blöðruhálsi, þvagrásinni
eða hringvöðvunum, til dæmis við stækkun
blöðruhálskirtils. Dæmigerð einkenni eru að
viðkomandi á erfitt með að losa sig almennilega við
þvag og þvag drýpur stöðugt.
Starfrænn þvagleki Á ekki rætur að rekja til vanda í þvagfær-
unum heldur kemur til vegna líkamlegrar og/eða
vitrænnar skerðingar, til dæmis þegar einstaklingur
í hjólastól kemst ekki hjálparlaust á salerni.
Blandaður þvagleki Viðkomandi þjáist af fleiri en einni tegund
þvagleka.
í erlendum rannsóknum hefur verið áætlað að um 30%
aldraðra í samfélaginu eigi við einhvern þvagleka að stríða
og eru konur þar tvöfalt fleiri (Ebersole og Hess, 2001;
Herzog og Fultz, 1990). Á hjúkrunarheimilum aldraðra er
algengi þvagleka yfir 50% (Fultz og Herzog, 1996; Snyder
o.fl., 1998) og getur farið upp í 70% eða jafnvel hærra á
vissum deildum (Ouslander og Schnelle, 1995). íslenskar
niðurstöður eru í samræmi við fyrrnefndar tölur (Heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytið, 1995; Sólveig Benjamínsdóttir o.fl.,
1991). Þrátt fyrir að þvagleki sé svona algengur er hann ekki
talinn eðlilegur fylgikvilli öldrunar heldur er um að ræða vissar
aldurstengdar lífeðlisfræði- og líffærafræðilegar breytingar hjá
þessum aldurshópi sem auka líkurnar á að vandinn geri vart
við sig (Ebersole og Hess, 2001; Specht, 2005).
Þvagleki getur haft veruleg áhrif á lífsgæði hins aldraða og haft
í för með sér líkamlegt, andlegt, félagslegt og efnahagslegt
álag fyrir hann og umönnunaraðila hans (American Journal of
Nursing, 2003; Burke og Laramie, 2000). Einnig er þvagleki
ein aðalástæða þess að aðstandendur óska eftir vistun á
hjúkrunarheimili fyrir hinn aldraða (Burke og Laramie, 2000;
Fultz og Herzog, 1996). Ýmsar ranghugmyndir eru ríkjandi
um þvagleka þessa aldurshóps hjá hinum öldruðu sjálfum, í
samfélaginu og hjá heilbrigðisstarfsfólki, svo sem að hentug
leið til að draga úr þvagleka sé að neyta minni vökva (Palmer,
1995; Specht, 2005; Taunton o.fl., 2005).
Gott mat er undirstaða þess að viðeigandi meðferð sé valin
(Colling, 1996; Specht, 2005). Auk fyrirbyggjandi aðgerða
eru möguleg meðferðarúrræði notkun þvaglekaútbúnaðar,
lyfjameðferð, skurðaðgerð og atferlismeðferð. Markmiðið með
atferlismeðferð getur verið að koma á eðlilegu þvaglátamynstri;
draga úr tíðni og magni þvagsins sem viðkomandi missir;
minnka kostnað við þvotta og kaup á þvaglekaútbúnaði; og
auka lífsgæði og félagslega virkni (Ebersole og Hess, 2001).
Almennt er ekki talið æskilegt að beita atferlismeðferðinni
að næturlagi (Ouslander o.fl., 1993; Ouslander o.fl., 2001).
í töflu 2 má sjá stutta lýsingu á þeirri atferlismeðferð sem
völ er á (Colling, 1996; Ebersole og Hess, 2001; Johnson,
2002; Ouslander o.fl., 1995; Vapnek, 2001). Misjafnt er
hvaða tegund atferlismeðferðar er talin henta í hverju tilviki
fyrir sig með tilliti til þess hvaða tegund þvagleka er um að
ræða og hver líkamleg og vitsmunaleg geta þátttakandans
er. Reglubundnar salernisferðir er algengasta tegundin sem
viðhöfð hefur verið hér á landi á hjúkrunarheimilum (Heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneytið, 1995). Erfitt er að bera saman
árangur mismunandi útfærslu atferlismeðferðar, jafnvel þótt
meðferðin beri sama nafn, því ólíkt er eftir rannsóknum hvaða
skilyrði þátttakendur þurfa að uppfylla, hvernig meðferðin er
útfærð og hvernig árangur er skilgreindur. Til að gefa dæmi um
árangur atferlismeðferðar þá leiddi rannsókn á reglubundnum
salernisferðum í Ijós að þar sem íbúum hjúkrunarheimila var fylgt
á salerni eftir þvaglátamynstri hvers og eins, náðist mælanlegur
árangur hjá 86% tilraunahópsins og þriðjungur hans bætti
sig um 25% eða meira þrátt fyrir að starfsfólk framfylgdi ekki
meðferðaráætluninni í 30% tilvika (Colling o.fl., 1992).
Grindarbotnsæfingar Herpa og slaka á vöðvum grindarbotnsins
til þess að auka viðnám þvagrásarinnar. Krefst
virkrar þátttöku viðkomandi og hentar því ekki ef
um vitræna skerðingu er að ræða. Hentar einkum
við álags- eða bráðaþvagleka.
Lífræn endursvörun Þar til gerður rafbúnaður sendir frá sér
hljóð og/eða sjónrænt áreiti sem gefur til kynna
hversu vel viðkomandi tekst að stjórna vissum
vöðvum sem hafa með þvaglosun að gera. Hentar
einkum við álagsþvagleka.
Blöðruþjálfun Markmiðið er að lengja tímabilið frá þvf
þvaglátsþörfin gerir vart við sig og þar til þvaglosun
hefst. Til að halda lengur í sér er viðkomandi
meðal annars hvattur til að draga ört saman
Meðferð við þvagleka á hjúkrunarheimilum
Tafla 2. Tegundir atferlismeðferðar við þvagleka
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 3. tbl. 82. árg. 2006
35