Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2006, Síða 22

burtu. En þegar maður lendir í þessu sjálfur, þá er þetta
bara heilmikið mál. Þetta eru heilmikil þáttaskil. Þetta er
þessi, hvað á ég að segja “one way ticket" hjá fólki! Ég held
bara að fólk geri sér ekki grein fyrir þessu fyrr en það lendir í
því sjálft. Munurinn er þó að hafa stað. Hugsið ykkur að það
er til að ekki sé staður fyrir þetta fólk, eftir því sem maður
heyrir í rauninni. Og vera sáttur við hann og treysta á hann,
það er náttúrulega alveg óborganlegt.
Jafnframt setur einhvers konar réttlæting svip sinn á reynslu
aðstandenda þegar þeir árétta við sjálfa sig og aðra að
vanheilsa eða vangeta hins aldraða hafi gert það að verkum
að hann þurfti að flytjast á stofnun. Einnig kom það fram hjá
aðstandendum að vandinn við að veita þá umönnun, sem
nauðsynleg sé til að koma til móts við hjálparþörf viðkomandi,
sé leikmanni ofviða. Dóttir Önnu komst svo að orði um þessa
reynslu:
Já, auðvitað leið manni ekkert vel að hún þyrfti að fara þarna
inn, sko. Manni fannst það náttúrulega ömurlegt, en það
var náttúrulega ekki um neitt annað að gera. ... En auðvitað
var þetta náttúrulega ekki bara mitt. Þetta var náttúrulega
bara ekki orðið hægt að hún gæti verið heima, það var orðið
mjög slæmt, sko.
Síðast en ekki síst virðist afstaða hins aldraða til flutningsins
hafa mikið að segja um reynslu aðstandenda af þessum
þáttaskilum. Afstaða hins aldraðra fer að miklu leyti eftir því
hve góða grein hann gerir sér fyrir eigin ástandi og hjálparþörf.
Takmarkaður skilningur hins aldraða á eigin fötlun og þeirri
hjálp, sem hann naut fyrir flutninginn og nýtur eftir hann,
getur skapað togstreitu milli hins aldraða og fólksins hans
og sett aðstandendur í hálfgerða varnarstöðu, ekki bara
gagnvart hinum aldraða heldur líka sjálfum sér og öðrum.
Til dæmis fannst Kristínu hún þurfa á lítilli hjálp að halda á
hjúkrunarheimilinu þrátt fyrir mikla fötlun eins og fram kom í
orðum dóttur hennar:
Ja, þegar hún fór á ... þá átti það bara að vera tímabundið
en svo bara ... Hún mótmælti ekki en henni fannst samt hún
geta farið heim. Hún gerði sér ekki grein fyrir því að hún gat
ekki hjálpað sér sjálf og í rauninni fannst henni það lengi vel.
Það er bara stutt síðan hún hætti að tala um það að hún
gerði ekki allt fyrir sig. Er ekki alveg áttuð á því.
Að læra að koma í heimsókn
Viðmælendum hafði öllum tekist að vinna úr þeirri erfiðu reynslu
sem fylgir í kjölfar flutnings maka eða foreldris á hjúkrunarheimili
og gera það besta úr henni með því „að læra að koma í heimsókn“.
Við greiningu á þemanu ,,að læra að koma í heimsókn” kom í
Ijós að fjölskyldan skapaði heimsóknum sínum ákveðið form
sem reyndist hafa þrjár hliðar þ.e. skipulag, tilhögun og dagskrá
(Margrét Gústafsdóttir, 1999b). Þessar hliðar formgerðarinnar
þróuðust smám saman þegar aðstandendur fóru að átta sig
á þeim heimi sem fólkið þeirra var farið að hrærast í. Flestum
aðstandendum fannst heimur hjúkrunarheimilisins fráhrindandi
og jafnvel ógnvekjandi að standa frammi fyrir óumflýjanlegri
afturför þeirra sem þar búa. Sonur Katrínar lýsti þessari reynslu
sinni á eftirfarandi hátt:
Já, þetta fékk svona á mig fyrst, já, maður bara hugsaði
með sér, aumingja fólkið að þurfa að vera hér lengur, sko,
raunar á stað sem ... maður hugsar með sér, Já, jæja, já
vonandi lendir maður nú ekki sjálfur í þessu, það er nú
vonandi að fara sex fet undir áður, sko, ha? En þetta venst
- þetta venst.
Þessi sonur, eins og aðrir þátttakendur í rannsókninni, hafði
látið sig hafa það að venjast aðstæðum á hjúkrunarheimilinu
því fyrir honum var það sjálfsagt að halda sínu striki og standa
með móður sinni þar til yfir lyki, hvar sem hún væri í sveit sett.
Og það varsameiginlegt með honum og öllum þátttakendunum
að heimsóknir til móður hans voru fastur liður í daglegum gangi
og inni í ákveðnu skipulagi. Dóttir Önnu sagði: „maður verður
að læra þetta [að koma inn á svona staðj og þetta iærist svona
eftir því sem maður kemur oftar, finnst mér“.
Það sem fyrst lærist er að skipuleggja heimsóknartímann
annars vegar út frá daglegum gangi á hjúkrunarheimilinu
og svo hins vegar í Ijósi daglegs amsturs aðstandandans.
Heimsóknir maka á hjúkrunarheimilið voru þungamiðjan í
þeirra eigin daglega gangi og í raun snerist þeirra daglega
amstur í kringum heimsóknirnar. Hins vegar gat skipulag á
heimsóknum barna vissulega verið sveigjanlegt og ráðist af því
hvernig á stóð, en reglulegar heimsóknirnar brugðust þó ekki
og spurningin um það hvort það væri svigrúm til heimsókna var
ekki inni í myndinni. Dætur Kristínar höfðu t.d. fast skipulag á
sínum heimsóknum eins og önnur þeirra lýsti svo vel:
Við höfum skipulag á þessu. Okkur finnst þetta mjög gott.
... Já., þá erum við ekkert alltaf að hugsa: „Jæja, nú verð
ég að fara". - Við erum bara með þessa daga og förum ef
við getum. Við vitum alltaf að hin sér um daginn eftir ... ef
við þurfum að skipta, eða systir mín veit af einhverjum sem
ætlar að heimsækja mömmu þennan daginn, þá lætur hún
mig vita.
Skipulag á heimsóknum tryggir vissulega reglulegar heimsóknir
en skipulagið tekur einnig mið af því hvernig aðstandendum
finnst best að haga heimsóknunum og þeirri hefðbundnu
dagskrá sem aðstandendur þróa smám saman eftir að þeir
hafa áttað sig á aðstæðum. Tilhögun heimsókna fer eftir því á
hvaða tíma dagsins aðstandendum finnst best að eiga stund
með sínum og það ræðst aftur af skipulagi og vinnutilhögun
á deildinni og hvernig umönnun hins aldraða er háttað, t.d. á
hvaða tíma honum er sinnt og hvernig virkni- og hvíldartímum
er háttað og síðast en ekki síst þeim möguleikum sem deildin
eða heimilið býður upp á til þess að njóta samveru með hinum
aldraða.
Einbýli bjóða vissulega upp á meiri sveigjanleika f tilhögun
heimsókna og gerðu það að verkum að börn gátu að einhverju
leyti haft svipað snið á heimsóknum og áður fyrr þegar þau
heimsóttu foreldra sína á gamla heimilið þeirra. Hinir öldruðu
létu líka oft frekar til sín taka sem „húsráðendur" á einbýli þar
20
Tímarit hjúkrunarfræöinga - 3. tbl. 82. árg. 2006