Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2006, Page 27

ÞANKASTRIK
Bryndís Þórhallsdóttir, brynthor@strik.is
HUGARFARSBREYTING VERÐUR AÐ EIGA SÉR STAÐ
- hugleiðingar um líknandi meðferð
Hér á landi hefur hugtakið líknandi
meðferð eða líknarmeðferð fest sig í sessi
sem þýðing á enska hugtakinu palliative
care. Það fer vel á því að nota hið
fallega og rótgróna íslenska orð, líkn, yfir
þá heildrænu og mannúðlegu umönnun
sem líknandi meðferð stendur fyrir. Hins
vegar veldur það mér áhyggjum hve
margir virðast álíta að líknarmeðferð sé
eingöngu fyrir deyjandi fólk. Slíkt viðhorf
getur leitt til þess að sjúklingar fari á
mis við mikilvæga hjálp í veikindaferli
sínu. Þessi hugtakaruglingur er þó ekki
að ástæðulausu og á sér að hluta til
eðlilegar skýringar. Mikil þróun hefur átt
sér stað í líknarmeðferð síðan farið var
að veita hana á markvissan hátt fyrir
tæpum fjórum áratugum. Fyrstu árin var
meðferðin einkum hugsuð fyrir deyjandi
fólk, og þá fyrst og fremst af völdum
krabbameins, en smátt og smátt hafa
sjónir manna beinst að öðrum lífsógnandi
sjúkdómum, auk þess sem sýnt hefur
verið fram á að hægt sé að fyrirbyggja erfið
síðkomin einkenni, líkamleg og andleg,
með því að færa líknarmeðferð framar í
sjúkdómsferlið. Segja má að þessi þróun
hafi verið opinberlega staðfest árið 2002
en þá sá Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
ástæðu til þess að breyta skilgreiningu
sinni á líknarmeðferð frá árinu 1990. í
hinni nýju skilgreiningu segir:
L'knarmeðferð eykur lífsgæði sjúklinga og
fjölskyldna þeirra er takast á við vandamál
þau er fylgja lífsógnandi sjúkdómi, með
því að koma í veg fyrir og aflétta þjáningu
með skjótri greiningu, nákvæmu mati
og meðferð við verkjum og öðrum
líkamlegum, sálfélagslegum og andlegum
vandamálum. (http://www.who.int/
cancer/pallitative/definition/en/print.html.)
Hugtakið lífsógnandi er hér komið í
stað ólæknandi og samkvæmt því getur
líknarmeðferð átt rétt á sér hvort sem
von um lækningu er mikil eða lítil. í
skilgreiningunni segir enn fremur:
Bryndís Þórhallsdóttir
Líknarmeðferð er gagnleg strax á fyrstu
stigum sjúkdóms, samtvinnuð annars
konar meðferð sem ætlað er að lengja
lífið... og felur í sér þær rannsóknir
sem nauðsynlegar eru til að skilja og
meðhöndla betur erfiða fylgikvilla.
Þessi skilgreining endurspeglar þá
hugmyndafræði að samtvinna líknandi og
læknandi meðferð. Líknarmeðferð getur
þannig hafist við greiningu þó svo að þá
sé aðaláherslan lögð á lækningu. Þegar
líður á sjúkdómsferlið víkur læknandi
meðferð en vægi líknarmeðferðar eykst
uns hún nær hámarki í umönnun við
lífslok. Auðvitað er mjög misjafnt hvernig
og hversu hratt sjúkdómsferlið gengur
fyrir sig. Sumir fá alfarið bót meina
sinna, aðrir tímabundið og enn öðrum
gefur sjúkdómurinn engin grið. Sýnt hefur
verið fram á að þegar líknarmeðferð er
ekki komið á fyrr en stuttu fyrir lífslok
eru sjúklingar oft að kljást við erfið og
flókin einkenni og þá er hætt við að ekki
vinnist tími til að nýta þau úrræði sem
meðferðin býður upp á. Það er Ijóst
að ofangreind hugmyndafræði kallar á
breytt vinnubrögð. Hún krefst stóraukins
samstarfs allra þeirra sem koma að
umönnun og meðferð sjúklinga með
lífsógnandi sjúkdóma. Ábyrgðin á að
slíkt samstarf takist er í höndum okkar
fagfólks, sem og yfirvalda, og þar er verk
að vinna. Á íslandi hefur engin opinber
stefnumótun farið fram þrátt fyrir að
sérhæfð þjónusta í líknarmeðferð hafi
staðið til boða í tæp 20 ár. Ekki eru
til neinar samræmdar leiðbeiningar fyrir
fagfólk ef frá eru taldar leiðbeiningar
Landspítala — Háskólasjúkrahúss um
meðferð við lífslok. Því er afar brýnt að
hér á landi eigi sér stað skipuleg úttekt
og umfjöllun um líknarmeðferð og að sú
vinna leiði til markvissrar stefnumótunar.
Ég leyfi mér að fullyrða að það stefnuleysi
sem nú ríkir heftir framþróun á þjónustu
í líknarmeðferð og sem endurspeglast
m.a. í skilningsleysi á hugtakinu sjálfu.
Ákveðin hugarfarsbreyting verður að eiga
sér stað. Líta verður á líknarmeðferð
sem viðeigandi og þýðingarmikinn þátt
í meðferð sjúklinga með lífsógnandi
sjúkdóma. Sjúklingar þurfa ekki að bíða
þess að vera deyjandi til að eiga rétt á
líknarmeðferð, hvort sem þjónustan er
veitt í heimahúsi eða á sjúkrastofnun.
Eða virðist það á einhvern hátt rökrétt að
bíða með sérhæfða hjálparmeðferð þar til
rétt fyrir andlát?
Ég skora á Vilborgu Þórðardóttur hjúkr-
unarfræðing að skrifa næsta þankastrik.
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 3. tbl. 82. árg. 2006
25