Morgunblaðið - 09.02.2017, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2017
Skýrsla vistheimilanefndar um vist-
un barna á Kópavogshæli er ekki
skýrsla um vont fólk eða illsku, held-
ur er hún fyrst og fremst skýrsla um
aðbúnað, aðstæður, tíðaranda og
menningu og hvernig litið var á fatl-
að fólk, þar með talin börn. Þetta
segir Friðrik Sigurðsson, fyrrver-
andi framkvæmdastjóri Þroska-
hjálpar. „Aðstæður og aðbúnaður
buðu upp á að rækta ákveðna menn-
ingu, sem gekk út
á að það væri
ekki sjálfgefið að
bera sambæri-
lega virðingu fyr-
ir öllu fólki.“
Samtökin
Þroskahjálp báðu
fyrst um að slík
skýrsla yrði unn-
in árið 2008 þegar
Friðrik var fram-
kvæmdastjóri
þeirra. „Það var í kjölfar skýrslu um
starfsemi Breiðuvíkurheimilisins og
okkur þótti eðlilegt, að ef samfélagið
vildi gera upp fortíðina varðandi
vistun barna, þá næði það einnig til
fatlaðra barna,“ segir Friðrik.
Hann hefur starfað innan þessa
málaflokks frá árinu 1973 og vann á
Kópavogshæli árin 1975-’78. Spurð-
ur hvort hann myndi lýsa aðstæðum
þar á sama hátt og gert er í skýrsl-
unni segir hann svo vera að mestu
leyti. „En ég varð ekki vitni að of-
beldi gagnvart börnum. Sá hluti
skýrslunnar kom mér á óvart, eins
og líklega flestum, ég held að enginn
hafi búist við þessu.“ Hann segist
hafa upplifað eitt og annað sem bet-
ur hefði mátt fara og nefnir þar sér-
staklega skort á eftirliti með starf-
seminni. „Það var lítið eftirlit með
gæðum og engin viðmið um hvað
væri boðlegt. En það má ekki gleym-
ast að þarna var fullt af góðu fólki
sem vildi gera vel, margir unnu frá-
bært starf á barnadeildunum, marg-
ir gerðu miklu meira en þeir fengu
borgað fyrir.“
Lögin breyttu miklu
Friðrik segir að áður fyrr hafi fáar
bjargir staðið foreldrum fatlaðra
barna til boða. Eina þjónustan hafi
verið í tengslum við vistun á skil-
greindum sjúkrastofnunum á borð
við Kópavogshæli. Hann segir að lög
um þroskahefta, sem svo nefndust
og voru sett voru árið 1979, hafi
breytt miklu í aðbúnaði fatlaðra
barna. „Þá var í fyrsta skiptið inn-
leidd sú stefna að foreldrum fatlaðra
barna væri gert kleift að ala börn sín
upp heima. Með þessum lögum
komu t.d. skammtímavistanir,
umönnunargreiðslur og stuðnings-
fjölskyldur. Þarna var viðurkennt að
uppeldi fatlaðs barns fylgir auka
umönnun.“
„Vonandi verður þessi skýrsla og
umræðan um hana til þess að við
tryggjum það að fullu að allt fólk sé
jafnrétthátt, án tillits til fötlunar,“
svarar Friðrik, spurður hvaða áhrif
hann telji að útkoma skýrslunnar
muni hafa á viðhorf til fatlaðs fólks.
„Fyrst við fórum í þessa vegferð að
gera upp þessa fortíð okkar gagn-
vart börnum sem einhverra hluta
vegna ólust upp annars staðar en í
foreldrahúsum, þá er nauðsynlegt að
hafa af því góða heildarmynd. Við
eigum að rýna í þessa skýrslu og ég
vona að umræðan fari ekki niður á
það stig að þarna hafi verið illt fólk,
það er alltof auðveld afgreiðsla á erf-
iðu máli. Við verðum að geta notað
þetta til góðs.“
Frá Kópavogshæli Starfsemin hófst árið 1952. Þar voru bæði börn og fullorðnir vistaðir og framan af voru ekki sérstakar barnadeildir, heldur voru fullorðnir og börn saman á deildum.
„Ekki skýrsla um vont fólk eða illsku“
Friðrik
Sigurðsson
 Skýrsla vistheimilanefndar kom út níu árum eftir að beðið var um hana  Fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri Þroskahjálpar vonar að skýrslan verði til góðs  Fá úrræði voru fyrir fötluð börn
Engin þjónusta og engin úrræði
voru í boði fyrir fötluð börn og
foreldra þeirra á þeim árum sem
Kópavogshælið tók til starfa 1952.
„Það var mikið kallað á að það
yrðu settar á laggirnar stofnanir
fyrir fatlað fólk en ríkjandi hug-
myndafræði þá var aðgreining.
Fatlað fólk átti að vera með sín-
um líkum og fá þjónustu fagfólks.
Oft voru miklir erfiðleikar á
heimilum með að annast fötluð
börn, sérstaklega þar sem fólk
átti líka miklu fleiri börn en í dag.
Þá var oft ekkert annað í boði en
senda barnið í burtu, foreldrar
gátu ekki annað eða töldu sig
vera að gera það besta fyrir barn-
ið eða þau voru hvött til þess af
fagfólki. Svo áttu sum börn fáa
eða enga að og þá þurfti að koma
þeim í vistun,“ segir Rannveig
Traustadóttir, prófessor í fötl-
unarfræðum og nefndarmaður í
vistheimilanefnd.
Rannveig segir niðurstöðu
skýrslunnar ekki hafa komið sér á
óvart því það sama hafi gerst með
svipaðar stofnanir úti um allan
heim á þessum tíma. „Kópavogs-
hælið verður fljótt yfirfullt, hús-
næðið er lélegt, of lítið af fagfólki
og fátt starfsfólk. Þetta verður
geymslustaður og afleiðing þess
er ofbeldi. Þarna var lokaður inni
hópur fólks sem hafði lítið við að
vera og sýndi
oft af sér erfiða
hegðun sem tek-
ið var á með
krafti sem veld-
ur enn meiri erf-
iðleikum og nei-
kvæð þróun fer í
gang. Ofbeldið
var líka á meðal
vistfólks en það
sem var langa-
lvarlegast var mjög alvarleg van-
ræksla,“ segir Rannveig.
Aðstandendur vissu oft mjög
lítið um hvað gekk á innan hæl-
isins enda þeim ráðlagt að vera
ekki að heimsækja sitt fólk of
mikið.
„Á þessum tíma voru miklu há-
leitari markmið, skuldbindingar
og lög, en starfið var alls ekki í
takt við það eða þá þekkingu sem
var fyrir hendi og þróaðist á þess-
um tíma. Það var mikið gap þarna
á milli og það er enn í dag gap á
milli þeirra háleitu markmiða sem
við setjum okkur í lögum, stefnu-
mótun og alþjóðlegum mannrétt-
indaskuldbindingum. Það er mik-
ið gap á milli þess og daglegs lífs
margs fatlaðs fólks í dag og þeirr-
ar þjónustu sem er veitt, við búum
við samskonar gap og áður þótt
aðstæður séu allt aðrar.“
ingveldur@mbl.is
Fatlað fólk átti að
vera með sínum líkum
Rannveig
Traustadóttir
Skeifunni 3h ll Sími: 588 5080 ll dynjandi.is
Regnfatasett
frá Coverguard
100% Pólýester.
Vatnsheldir saumar.
Stærðir S-3XL.
Verð: 12.264 kr.
Hafðu samband.
Við veitum þér faglega aðstoð.
Skýrsla Vistheimilanefndar um vistun barna á Kópavogshæli
Sólrún Þorsteinsdóttir fjallaði um minningar sex fyrr-
verandi starfsmanna á Kópavogshæli í BA-ritgerð sinni í
þjóðfræði árið 2010. Þar er greint frá ofbeldi og illri
meðferð á heimilisfólki hælisins á árum áður. „Ég vann
þarna sjálf 1995 - 9́7, þá var þetta gjörbreytt og ég varð
ekki vör við slíkt, en ég heyrði mikið af sögum um
hvernig þetta var áður,“ segir Sólrún. Meðal þess voru
sögur af notkun á spennitreyjum og að heimilisfólk
hefði verið læst inni í sellum eða litlum herbergjum til
að refsa því.
„Svo sagði einn samstarfsmaður minn mér frá því að
hann hefði farið með íbúa til tannlæknis, því hann var með skemmda
tönn. Tannlæknirinn ákvað að draga tönnina úr án deyfingar og bað sam-
starfsmann minn um að halda honum. Hann gerði það, hann vissi að ef
hann hefði neitað því, þá hefði einhver annar gert það. Þetta hvíldi á hon-
um í mörg ár. Annar sagði mér frá því að starfsfólkið á einni vakt lék sér
oft að því að ýta eða kasta lömuðum manni á bakinu eftir löngum gangi.
Það voru ofnar á veggjunum og kastið var mælt í ofnlengdum. Sá vann
sem kastaði manninum flestar ofnlengdir.“
Tanndráttur án deyfingar
FYRRVERANDI STARFSMENN SEGJA FRÁ ILLRI MEÐFERÐ
Sólrún
Þorsteinsdóttir
Úr skýrslu
vistheimilanefndar
» Ljóst er að börn sem vistuð
voru á fullorðinsdeildum Kópa-
vogshælis hafi í verulegum
mæli þurft að sæta líkamlegu
og andlegu ofbeldi meðan á
vistun stóð.
» Þannig hafi komið fyrir að
börn væru lokuð inni, til dæmis
á nóttunni, læst frammi á
gangi, bundin í rúm eða stól og
sett í svokölluð kot.
» Á barnadeildum var skortur
á markvissum og reglubundn-
um greiningum á þroska og
færni barnanna, svo og skortur
á áætlunum um fullnægjandi
alhliða þjálfun og menntun í
víðum skilningi í samræmi við
þarfir hvers og eins.