Orð og tunga - 26.04.2018, Blaðsíða 80

Margrét Jónsdóttir: „Glasið brotnaðist, amma.“ 69
skilyrði við myndunina. Það sýna sagnir eins og t.d. bólgna og stirðna.
En hvernig svo sem hljóðavíxlum er háttað og hver sem tengslin eru
við aðrar sagnir er það athyglisvert að na-sagnir eru langoftast einn
þáttur stærri heildar.6 Þetta getur verið þrennd, þ.e. orsakarsögn,
breyt ingarsögn og lýsingarorð, sbr. t.d. rífa-rifna-rifinn. Stundum er
þó aðeins tvennd eða par enda vantar orsakarsögnina, sbr. t.d. bólgna-
bólginn. Í fæstum tilvikum er þó aðeins um breytingarsögnina eina að
ræða eins og í tilviki dvína. Það sem hér skiptir máli er að til er í málinu
fjöldi tiltekinna mállegra mengja þar sem hvert stak hvers mengis er
í merkingarlegri andstöðu við hin stökin í menginu. Spurningin er
hins vegar sú hversu náin þessi tengsl eru og hvort þau skipta í sjálfu
sér nokkru formlegu máli.
Sagnir með viðskeytinu -na eru gamlar eins og fram hefur komið.
Í því sambandi má vísa til orða Kjartans G. Ottóssonar (1986:114)
sem segir efnislega að hin gamla hefð sem í sögnunum sé fólgin hafi
komið í veg fyrir að breytingar hafi náð að festa sig til fulls. Hér vísar
hann til sagna sömu merkingar sem eru myndaðar á annan hátt. Til
hliðsjónar nefnir Kjartan styrk sterkra sagna.
1.3 Skipulag greinarinnar
Í öðrum kafla er stuttur undirkafli um virkni viðskeytanna og sýnt er
fram á ólíka stöðu -na og -st. Einnig er rætt um þá miklu notk unar-
möguleika sem falla- og orðmyndunarkerfið býður upp á og í því
sambandi skoðaðar sagnir með áðurnefndum viðskeytum. Dæma-
safn ið sem liggur til grundvallar greininni er viðfangsefni þriðja kafla.
Í fjórða kafla er hins vegar einkum horft til þess hvort merkingarmunur
sé á breytingarsögnum með eða án -st. Um orðmyndun er fjallað í
fimmta kafla og hin myndunarlega staða -st gagnvart -na er skoðuð. Í
síðasta kaflanum er efnið svo dregið saman.
6 Samkvæmt Kjartani Ott ossyni (2013:343) eru na-sagnir sögulega séð myndaðar á
eft irfarandi hátt : a) dregnar af sterkri sögn, sbr. rifna-rífa; b) tengdar lýsingarhætt i/-
orði sem endar á -inn, sbr. fúna-fúinn; c) leiddar af lýsingarorði, sbr. hitna-heitur; d)
nafndregnar, sbr. tréna-tré. Kjartan nálgast málið líka meira samtímalega; þá koma
fram tengsl við veikar sagnir, sbr. kólna-kæla. Þess má geta að Haspelmath (1987:9)
kallar þær sagnir fi entive („dínamískar“) sem eru í tengslum við lýsingarorð, þ.e.
þar sem X verður Y: grána ‘verða grár’. Kjartan Ott osson (2013:331) nefnir þett a
sér staklega en kýs að tala um antikásatívar sagnir. Hann getur þess jafnframt
(2013:330) að samtímalega séð sé ekki hægt að tengja allar antikásatívar sagnir
við þær kásatívu. Með öðrum orðum: Spurningin snýst um stöðu áhrifslausrar
sagnar, hér breytingarsagnar, andspænis áhrifssögn/orsakarsögn.
tunga_20.indb 69 12.4.2018 11:50:40