Orð og tunga - 26.04.2018, Blaðsíða 123

Orð og tunga - 26.04.2018, Blaðsíða 123
112 Orð og tunga einhver ofangreindra Fjölnismanna hafi búið til orðið lögreglumaður sem jafnframt þýðir að sá hinn sami hafi einnig smíðað orðið lög regla. Það vill svo til að fyrsta heimildin um lögreglumaður, fréttirnar í 10. hefti Skírnis, er einstakt dæmi bæði í sögu tímaritsins og íslenskrar mál ræktar. Fréttirnar voru samdar af Jónasi Hallgrímssyni og Kon- ráði Gíslasyni (Björn M. Ólsen 1891:17–18, Aðalgeir Kristjánsson 2003:45–49). Þar gætir m.a. áhrifa á Konráð frá skrifum og kenningum Rasmusar Rasks, einkum hvað efnisskipulag varðar, en fréttunum er raðað eftir skyldleika tungumála við íslensku þannig að fyrst koma fregnir þeirra þjóða sem tala tungumál fjarskyldari íslensku (sjá um fjöll un hjá Birni M. Ólsen 1891:17–18 og Aðalgeiri Kristjánssyni 2003:46). Aðalgeir Kristjánsson (2003:46) getur þess til að Jónas hafi gegnt miklu hlutverki í því hve eldgosum og afleiðingum þeirra er vel lýst. Á hinn bóginn tel ég að Konráð hafi staðið fyrir smíði orðs- ins lög regla. Meginrök fyrir því eru þau að orðinu fylgir, innan sviga, spurn ingarmerki og almenna orðið, þ.e. pólití, sem getur einnig þýtt ‘lög reglu maður’. Tökuorðið er sett innan gæsalappa eins og venju- legt er í þessum fréttum. Spurningarmerkið gæti e.t.v. táknað efa- semd höf undanna um merkingarlegt gagnsæi orðsins en þeir láta þar af leið andi almenna orðið fylgja, lesendum til skilningsauka (sbr. orð Jóns Sigurðssonar hreppstjóra í 9. nmgr.). Ég útiloka að Jónas hafi smíðað þetta orð vegna þess að ef svo væri hefði mátt búast við að hann notaði það í seinni skrifum en það gerir hann ekki (sbr. ofan- greint). Máli mínu til frekari stuðnings má einnig geta þess að í áður- nefndri orðabók Konráðs er d. politi (undir Politie) þýtt bæði sem „lög- regla“ og „lögreglumaður“. 2.3 Orðmyndun Eins og fram hefur komið sýna heimildirnar m.a. að orðið lögreglumað- ur er notað fyrst en ekki lögregla eins og hefði mátt vænta.11 Til þess að 11 Annað, mun eldra orð, lögsaga, ber væntanlega einnig að skilgreina sem leitt af „lengra“ orði, þ.e. lögsögumaður. Orðin tvö koma fyrst fyrir á svipuðum tíma í elstu íslensku heimildum milli 12. og 13. aldar (sjá ONP, undir lǫgsaga og lǫg sǫgu- maðr). Samt sem á ður hlýtur lögsögumaður að hafa verið smíðað fyrst, en form gerð þessa orðs, þ.e. lög + sögumaður en ekki **lögsögu + maður, endurspeglast í öðr- um indóevrópskum tungumálum á borð við latínu, iudex, fornsaxnesku, ēosago, og fornháþýsku ēwasago eða ēwasagāri (sjá einnig Benveniste 1969:107–132). Með öðrum orðum, lögsögumaður kæmi fyrst inn í orðaforða vegna háttsetts hlut verks hans, það er að segja lögin. Á hinn bóginn er lögsaga afleitt orð einmitt eins og lat. iurisdictio, bókstaflega ‘það að segja lögin, lögsaga’, er nomen actionis latneska tunga_20.indb 112 12.4.2018 11:50:49
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176

x

Orð og tunga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.